Droga ku nowoczesności w Muzeum Architektury

Trwająca w Muzeum Architektury wystawa poświęcona jest wzorcowym osiedlom, jakie na przełomie lat 20. i 30. XX w. wybudowano w sześciu miastach Europy z inicjatywy Werkbundu. Jednym z tych ośrodków był Wrocław, gdzie w 1929 r. powstało założenie znane jako WuWA (skrót od niemieckiej nazwy Wohnung und Werkraum Austellung – Wystawa „Mieszkanie i Miejsce Pracy”). Zlokalizowane w okolicy ul. Zielonego Dębu osiedle do dziś przyciąga miłośników modernistycznej architektury i inspiruje kolejne pokolenia architektów. Pozostałe osiedla znajdują się w Stuttgarcie, Brnie, Zurychu, Wiedniu i Pradze. Każde z nich jest inne, ponieważ ich twórcy koncentrowali się na odmiennych tematycznie i architektonicznie aspektach, nawiązując do gospodarczych i politycznych warunków w danym kraju.Czym był Werkbund? To założona w 1907 r. organizacja zrzeszająca postępowych producentów, architektów i projektantów, którzy podjęli się wspólnej pracy przy tworzeniu przedmiotów przeznaczonych do masowej produkcji przemysłowej. Miały one być odpowiedzią na niski poziom estetyczny i kiepską jakość powszechnie dostępnych produktów, tworząc alternatywę dla wyrobów trafiających do masowego odbiorcy. Idea łączenia wysokiej jakości wykonania i walorów artystycznych z masową produkcją i dostępnością dotyczyła nie tylko przedmiotów codziennego użytku. Werkbund wziął na warsztat także architekturę i urbanistykę. Miały one zacząć służyć nie tylko bogatym, których stać na zapewnienie sobie komfortowych warunków życia, ale przede wszystkim masom pracującym.

Dlaczego warto poznać bliżej historię osiedli Werkbundu? Bo – jak mówi tytuł wystawy – pokazują one „drogę ku nowoczesności”, na jaką weszła architektura na początku XX w. Są odzwierciedleniem historii ruchów społeczno-politycznych oraz materialnym świadectwem przemian kulturowych, bez których trudno wyobrazić sobie współczesną Europę. Ich wartość wykracza więc daleko poza tę architektoniczną.

Osiedla modelowe pomyślane były jako architektoniczny poligon doświadczalny – miejsca, w których materializują się nowe idee przy użyciu nowych technologii. Miały wreszcie być wzorem dla kolejnych inwestycji mieszkaniowych, pokazując, jak powinno się budować, by odpowiadać na potrzeby i oczekiwania nowego społeczeństwa.

Mówiąc o osiedlach Werkbundu, pamiętać trzeba o kontekście, w jakim powstawały: ogromny głód mieszkaniowy po I wojnie światowej, dramatyczne często warunki, w jakich mieszkały „masy robotnicze”, konieczność pracy zawodowej kobiet na niespotykaną wcześniej skalę (w czasie wojny wielu mężczyzn zginęło, a ci, którzy z niej wrócili, często nie byli zdolni do pracy). Wszystko to podlane sosem socjalistycznych idei i fermentu intelektualnego zaowocowało rewolucją architektoniczną. Odpowiedzialny społecznie architekt musiał zacząć projektować mieszkania tanie (dostępne dla mas), racjonalne, higieniczne, łatwe do utrzymania w czystości, z ergonomiczną kuchnią i łazienką, a przy tym pozbawione zbędnych elementów i ozdób, a więc utrzymane w popularnej wówczas estetyce modernizmu. Ważnym aspektem projektowania przestrzeni do życia stało się zapewnienie światła i dostępu do zieleni ludziom skazanym dotychczas na wilgotne i ciasne mieszkania w suterenach kamienic lub z widokiem na ciemne i brudne podwórka-studnie.

Jak żyli szczęśliwi mieszkańcy modelowych osiedli? Warto wybrać się do Muzeum Architektury i przekonać się samemu. Tym bardziej, że na wystawie można zobaczyć nie tylko zdjęcia i modele całych założeń oraz poszczególnych budynków, ale także zaaranżowane wnętrza mieszkalne wyposażone oryginalnymi sprzętami z epoki – pokój dzienny, kuchnię z jadalnią, sypialnię i łazienkę. Nie brak także przedmiotów codziennego użytku – krzeseł, odkurzacza, serwisu do kawy, zastawy stołowej czy dziecięcych zabawek.