Nieznane pomniki Wrocławia. Codziennie je mijamy, a nic o nich nie wiemy

Pomnik Amora na Pegazie (Amor auf dem Pegasus reitend) - położony w Parku Mikołaja Kopernika nad Fosą Miejską, w ciągu Promenady Staromiejskiej przy Ulicy Teatralnej. Ma on formę plenerowej rzeźby monumentalnej ustawionej na wysokim cokole. Jest on zlokalizowany na wschodnim krańcu parku, z tyłu budynku dawnego pałacu Leipzigerów. Rzeźba została wykonana w 1913 roku. Natomiast pomnik został wybudowany i odsłonięty w 1914 roku. Autorem rzeźby jest Theodor von Gosen. Początkowo dzieło wykorzystane zostało w Pawilonie Związku Artystów Śląskich na Wystawie Stulecia organizowanej w 1913 na terenach wystawowych wokół Hali Stulecia. Na miejsce, na którym znajduje się obecnie, trafiło rok później.
Zasadniczą częścią pomnika jest rzeźba odlana z brązu o wysokości około 2 m. Jest ona ustawiona na dwumetrowym, wapiennym postumencie (o przekroju poziomym prostokątnym), z cokołem i gzymsem. Sama rzeźba przedstawia dwie mityczne postacie: Amora (postać chłopca ze skrzydłami, ale bez innych typowych atrybutów amora, takich jak łuk i kołczan ze strzałami, choć prawdopodobnie wcześniej częścią rzeźby był łuk), który dosiada Pegaza, co symbolizuje związek miłości i poezji. Oczy Amora wykonane zostały z marmuru, a Pegaza z topazu.

Zobacz dalej na kolejnych slajdach (Fot. Wikimedia Commons)

Pomnik Sokratesa - rzeźba greckiego filozofa znajduje się na Wyspie Bielarskiej. Sokrates stojący na niskim cokole przedstawiony jest w sposób karykaturalny niczym bohater kreskówek. Autorem tego dzieła jest pochodzący z Ukrainy, mający także polskie korzenie, a mieszkający od kilkudziesięciu lat w Estonii rzeźbiarz i architekt Stanisław Nieczwołodow.
Pomnik ten jest darem artysty dla Wrocławia, w którym spędził pewien czas w swoich latach studenckich. Podobnej wielkości kopia postaci Sokratesa znajduje się na terenie prywatnej posesji artysty w mieście Tartu w Estonii.
Wykonana z betonu rzeźba początkowo pokryta była cienką miedzianą blachą, która wkrótce została skradziona. Przed cokołem umieszczony jest kamienny blok z imieniem i datami życia filozofa: „Sokrates 469 - 399”. Rzeźbę wykonano 1993 roku.

Zobacz dalej na kolejnych slajdach (Fot. Wikimedia Commons)

Pomnik ku czci Chińczyków z Tian’anmen (Pomnik ofiar pacyfikacji na placu Tiananmen) – pomnik we Wrocławiu przy ulicy Oławskiej autorstwa Marka Stanielewicza upamiętniający Chińczyków z placu Tian’anmen, na którym w 1989 roku doszło do manifestacji i protestów chińskich studentów. 4 czerwca 1989 na plac wkroczyła chińska armia. Użyto czołgów i broni maszynowej. Według oficjalnych informacji, zginęło 241 osób, a około 7 tysięcy zostało rannych; niektóre źródła mówią o kilku tysiącach zabitych. Obecny pomnik stanowi replikę zniszczonego w 1989 roku pomnika autorstwa Igora Wójcika, Roberta Jezierskiego i Joanny Czarneckiej. Powstał podczas manifestacji grupy opozycjonistów przeprowadzonej w tym miejscu w czerwcu 1989 roku, po wydarzeniach w Chinach. Przybrała ona formę miasteczka namiotowego nazwanego Obozem Żywego Protestu. Na zakończenie manifestacji odsłonięto poprzedni pomnik. Następnego dnia został on usunięty przez „nieznanych sprawców”.
Pomnik ma formę płyty z brukiem, na której leży przewrócony rower, przez bruk prowadzi wyraźny ślad po gąsienicy czołgowej, a rower wciśnięty jest w bruk.

Zobacz dalej na kolejnych slajdach (Fot. Wikimedia Commons)

Pomnik Juliusza Słowackiego - położony jest w Parku Juliusza Słowackiego przy alei Juliusza Słowackiego.
Pomnik został wykonany według wzorca, którym była rzeźba autorstwa Wacława Szymanowskiego. Rzeźba ta została wykonana w 1909 roku. Następnie trafiła do Wrocławia, gdzie została zakupiona we wrocławskiej Desie. Ponieważ prawa autorskie do dzieła wygasły z powodu upływu czasu, można było dokonać jego adaptacji na potrzeby budowy pomnika.
Początkowo autorem i pierwszym inicjatorem idei budowy we Wrocławiu pomnika poświęconego Juliuszowi Słowackiemu był „obywatel” Tadeusz Wojciechowski (w 1967 roku), lecz jego wystąpienie do ówczesnych władz Wrocławia, zostało zignorowane. Do tego pomysłu powrócono w 1971 roku w Towarzystwie Miłośników Wrocławia. Następnie zorganizowano zbiórkę pieniędzy i sprawa ucichała. Pomysł trwał w „zawieszeniu” do 1981 roku, w którym powołano (z inicjatywy TWM) Społeczny Komitet Budowy Pomnika Juliusza Słowackiego. W 1982 próbowano wyłonić projekt pomnika poprzez ogłoszenie konkursu, jednak ten sposób działania zawiódł i ostatecznie wybrano na pierwowzór pomnika rzeźbę Wacława Szymanowskiego, którego adaptację przeprowadził Andrzej Łętowski. W 1983 został wykonany gipsowy wzorzec w skali 1:1, a w 1984 zakończono realizację w wytwórni właściwego postumentu i przetransportowano gotowy posąg do Wrocławia. Uroczystego odsłonięcia pomnika dokonał profesor Jan Dobraczyński. (Fot. wikimedia commons)

Pomnik Anonimowego Przechodnia – odsłonięty w nocy z 12 na 13 grudnia 2005 składający się z czternastu odlanych z brązu postaci ludzkich naturalnej wielkości, stojących po obu stronach ulicy Świdnickiej w miejscu, w którym krzyżuje się ona z ulicą Piłsudskiego. Pierwowzorem pomnika była instalacja „Przejście” autorstwa Jerzego Kaliny z 1977, ustawiona w Warszawie przy ulicach Świętokrzyskiej i Mazowieckiej. Stworzona była ona dla potrzeb programu telewizyjnego „Vox Populi”. Niedługo potem została zdemontowana i trafiła na 28 lat do wrocławskiego Muzeum Narodowego. Gipsowe figury stały się wzorcem dla nowego pomnika z brązu. Pomnik został uznany przez amerykański "Budget Travel" za jedno z najbardziej niezwykłych miejsc na świecie. W 2011 r. Newsweek Polska umieścił go wśród 15 najpiękniejszych rzeczy w Polsce, nazywając go „najbardziej spektakularnym” pomnikiem we Wrocławiu. Prestiżowy magazyn "Arch20" umieścił go wśród 25 najbardziej kreatywnych pomników świata. (Fot. Wikimedia Commons)

Pomnik kardynała Kominka - przy ul. Najświętszej Marii Panny, u wejścia na Ostrów Tumski. Pomnik, w formie posągu z brązu o wys. 4,35 m i wadze około 2 ton, przedstawia kardynała Bolesława Kominka w płaszczu i w mitrze, trzymającego w ręku gołębia jako symbol pokoju. Kształt posągu nawiązuje do linii gotyckich okien kościoła Najświętszej Marii Panny na Piasku, który stanowi tło dla pomnika; realistycznie są przedstawione jedynie twarz i dłonie kardynała. Rzeźba (bez cokołu) stoi na szerokiej, płaskiej podstawie z szarego granitu na której umieszczono napisy: „kardynał Bolesław Kominek” i lata „1903–1974”, a poniżej duży napis: „...Przebaczamy i prosimy o przebaczenie” oraz na dole jego tłumaczenie na język niemiecki – „...Wir vergeben und bitten um Vergebung”. Stanowi upamiętnienie kardynała Kominka jako pierwszego polskiego arcybiskupa metropolity wrocławskiego (sprawował tę funkcję od 28 czerwca 1972 r. do 10 marca 1974 r.) od śmierci Adolfa Bertrama w 1945 r. oraz jako inicjatora i autora listu biskupów polskich do niemieckich z 1965 r. (z którego pochodzi cytat, znajdujący się na pomniku), przez wiele lat działającego na rzecz uznania przez Niemcy Zachodnie granicy na Odrze i Nysie[1]. Pomnik ufundowała Rada Miasta z inicjatywy prezydenta Wrocławia Rafała Dutkiewicza, według projektu rzeźbiarza Sławoja Ostrowskiego. Został odsłonięty 3 grudnia 2005 r. w 40. rocznicę wystosowania orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich, które należy do najważniejszych wydarzeń w budowaniu pojednania i porozumienia polsko-niemieckiego po II wojnie światowej. (Fot. Wikimedia Commons)

Pomnik Oskara Langego wzniesiony na terenie Uniwersytetu Ekonomicznego. Pomnik w formie popiersia (wykonanego ze sjenitu) na granitowym cokole wzniesiono dla upamiętnienia nadania uczelni (wówczas: Akademia Ekonomiczna) imienia uczonego i odsłonięto 2 października 1974 r. Autorem rzeźby jest Władysław Tumkiewicz. Pomnik stoi na szerokim, jednostopniowym podium ze sjenitu, a otoczenie wyłożono granitowymi płytami. Na cokole widnieją napisy: OSKAR LANGE i niżej: WIELKIEMU UCZONEMU PRACOWNICY, STUDENCI I ABSOLWENCI AKADEMII EKONOMICZNEJ. (Fot. Wikimedia Commons)

Obelisk ku Czci Pomordowanych Patriotów – pomnik znajdujący się na skwerze przy skrzyżowaniu ul. Reymonta i ul. Kleczkowskiej. Upamiętnia ofiary nazizmu, zamordowane w pobliskim więzieniu. Pomnik został zaprojektowany przez rzeźbiarza Wiesława Chmiela, jako praca dyplomowa odsłonięty w obecnym miejscu w 1980 r. Zbudowany z betonu w formie spękanego, ściętego obelisku z namalowaną, czerwoną kroplą krwi i napisem: "W hołdzie patriotom różnych narodowości, straconym w latach 1939-1945". Z tyłu ustawionych jest 5 masztów flagowych. Przed pomnikiem znajduje się 6 tablic metalowych na betonowych podstawach, upamiętniających 314 Polaków oraz Niemców i obywateli Czechosłowacji, zamordowanych we wspomnianym więzieniu za "opór przeciwko faszystowskiej dyktaturze." Napisy te są przetłumaczone na język czeski i język niemiecki. (Fot. Wikimedia Commons)

Pomnik Rozstrzelanych Zakładników z Nowego Sącza – żelbetowa rzeźba plenerowa przy Alei Juliusza Słowackiego. Rzeźba pełniąca obecnie jedynie funkcje dekoracyjne jest w rzeczywistości modelem w skali 1:2 pomnika poświęconego pamięci zakładników rozstrzelanych w czasie okupacji hitlerowskiej w Nowym Sączu, autorstwa Władysława Hasiora. Rzeźba została wykonana w latach 1966-1968, autor otrzymał za nią nagrodę ministra kultury. Do realizacji pomnika jednak nie doszło, w wyniku sprzeciwu miejscowych władz, początkowo sposób przedstawienia postaci interpretowano jako nawiązanie do ukrzyżowania Chrystusa i dlatego projekt został odrzucony. Później, w roku 1975, gdy planowane było na nowo ustawienie pomnika, płonący ogień stanowiący nieodłączny element dzieła interpretowany był jako ukryty symbol partyzanta walczącego z systemem komunistycznym - Józefa Kurasia ps. Ogień. W roku 1971 rzeźba została zakupiona przez Muzeum Architektury we Wrocławiu i ustawiona w miejscu w którym stoi do dziś. W latach 70, w dniu Wszystkich Świętych, pracownicy muzeum zapalali płomienie na pomniku, za pomocą specjalnie przygotowanego do tego paliwa. Później jednak tradycja zanikła, ostatni raz odpalenie płomieni miało miejsce w roku 2003. (Fot. wikimedia commons)

Powodzianka - pomnik autorstwa wrocławskiego rzeźbiarza Stanisława Wysockiego upamiętnia wysiłek wrocławian w walce z powodzią tysiąclecia w lipcu 1997. Przedstawia kobietę dźwigającą książki. Został odsłonięty w pierwszą rocznicę powodzi. Pomnik oddaje hołd wszystkim bezimiennym wolontariuszom, którzy przez wiele dziesiątków godzin zabezpieczali miasto, jego zabytki i dorobek przed katastrofalną falą powodziową – tak jak osoby ratujące przed zalaniem zasoby biblioteczne Uniwersytetu Wrocławskiego, zagrożone płynącą tuż obok rzeką. Wysiłek ten okazał się skuteczny – mimo niemałych szkód materialnych najcenniejsze zasoby miasta nie zostały stracone. Pomnik wystawiony jest przy wschodnim przylądku wyspy Kępa Mieszczańska, przy Mostach Uniwersyteckich, niespełna sto metrów od gmachu głównego Uniwersytetu Wrocławskiego. (Fot. wikimedia commons)

Pomnik Bohaterów Powstania Węgierskiego upamiętniający powstańców węgierskich z 1956 roku. Położony jest w obrębie Nadodrza, w ciągu Bulwaru Słonecznego biegnącego wzdłuż brzegu Odry Północnej, a na południe od Trasy Mieszczańskiej (ulicy Bolesława Drobnera). Autorem pomnika jest Monika Molenda. Odsłonięcie pomnika przez prezydenta Wrocławia Rafała Dutkiewicza oraz ambasadora Węgier Michaly Györa miało miejsce 2 listopada 2006 r., w 50. rocznicę wydarzeń na Węgrzech. Rzeźba ma formę trójkolorowej, rozdartej flagi węgierskiej. Zamocowana jest do postumentu, na którym umieszczono inskrypcje w trzech językach: polskim, węgierskim i angielskim. (Fot. wikimedia commons)

Pomnik "Solidarności" (pełna nazwa: Pomnik współtwórców, obrońców i bohaterów "Solidarności") - wzniesiony na terenie Politechniki Wrocławskiej na Skwerze Solidarności przy ul. Norwida, między budynkami C2 i C6. Pomnik ma formę obelisku, wykonanego z różowego granitu skandynawskiego i symbolizuje budowę "Solidarności": ze stosu nieobrobionych kamieni powstaje obelisk, który ku górze, stopniowo staje się jednolitą, wypolerowaną powierzchnią. Inicjatorem powstania pomnika w 2000 r. był Komitet Zakładowy NSZZ "Solidarność" przy Politechnice Wrocławskiej, projekt wykonał Eugeniusz Get-Stankiewicz, a architektem był Stanisław Wiatrzyk. 19 września 2001 r. odbyło się odsłonięcie pomnika. W uroczystości brali udział m.in. prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski, premier Jerzy Buzek i rektor PW Andrzej Mulak. 11 grudnia 2019 r. przy pomniku odsłonięto tablicę upamiętniającą Kornela Morawieckiego. (Fot. wikimedia commons)

Pomnik Wyzwolenia Wrocławia – pomnik wzniesiony na Wzgórzu Słowiańskim. Pomnik wykonany z białego cementu, projektu Janiny Szczypińskiej i wykonany przez Wrocławskie Zakłady Kamienia Budowlanego i Cech Rzemiosł Metalowych, został odsłonięty w maju 1980 r. Ma formę płomieni, co symbolizuje zniszczone i płonące miasto. Poświęcony jest wrocławskim pionierom pierwszych lat powojennych. Na pomniku znajduje się napis "W XXXV rocznicę wyzwolenia Miasta Wrocławia Towarzystwo Miłośników Wrocławia i Społeczeństwo dzielnicy Śródmieście - Wrocław 1980". Na cokole znajduje się napis wykonany z brązu "Pionierom Wrocławia". (Fot. wikimedia commons)

Pomnik bogini Diany w Parku Szczytnickim. Pierwotny pomnik Diany był autorstwa Ernsta Segera. Od 1898 r. stał w parku Szczytnickim u zbiegu ulic Mickiewicza i Wróblewskiego. Bogini (wyobrażona w scenie polowania) stała na cokole z głazów, trzymała w ręku włócznię i towarzyszyły jej dwa psy myśliwskie. W 1945 r. pomnik zniknął w nieznanych okolicznościach. Po upływie 70 lat podjęto decyzję o jego rekonstrukcji. Odtworzenia pomnika podjęli się: Towarzystwo Miłośników Wrocławia, Polski Związek Łowiecki i miasto Wrocław, a wrocławianie wsparli projekt dobrowolnymi datkami (łącznie zebrano 290 tysięcy złotych). Rekonstrukcji rzeźby dokonał Ryszard Zarycki. Pomnik odsłonięto 10 września 2015 r. na skwerze Zbyszka Cybulskiego. (Fot. wikimedia commons)

Pomnik 6 Regimentu Artylerii Polowej (niem. Heldendenkmal des Feldartillerie -Rgt von Peucker No 6) – częściowo zrekonstruowany dawny pomnik na pl. św. Macieja. Pomnik ku czci poległych podczas I wojny światowej żołnierzy 6 Pułku Artylerii Polowej im. von Peuckera, projektu Gebharda Utingera, odsłonięto 29 maja 1932 r. Był zbudowany w formie murowanej półrotundy o wysokości 2,5 m, która otaczała grupę klonów. Wewnętrzną ścianę pomnika pokrywały reliefy autorstwa rzeźbiarki Elisabeth Roediger-Waechter, przedstawiające walczących żołnierzy (w lewej części śmierć obserwatora artylerii na przedpolu walki, orzeł pośrodku symbolizował wolę obrony, a po prawej nadciągające wsparcie konnicy). Pomnik zburzono w 1945 r. W 2004 r. odkryto resztki fundamentów pomnika, a w 2005 r. częściowo go zrekonstruowano nie jako pomnik, ale jako dekoracyjną półrotundę z 6 dużymi otworami okiennym. (Fot. Wikimedia Commons)

Pomnik Dietricha Bonhoeffera – pomnik ewangelickiego pastora i antyfaszysty niemieckiego Dietricha Bonhoeffera we Wrocławiu, przy kościele św. Elżbiety. Jest to replika pomnika, którego autorem jest berliński rzeźbiarz Karl Biedermann, wzniesionego przy kościele Zionskirche w Berlinie. Polski odpowiednik tego pomnika został odsłonięty we Wrocławiu, mieście rodzinnym Bonhoeffera, 24 kwietnia 1999 r. przed kościołem św. Elżbiety (w latach 1525–1945 był to główny kościół ewangelicki Wrocławia i Śląska). Pomnik ma kształt antropomorfizowanego krzyża – symbolu ludzkiego cierpienia i zwycięstwa, złączonego z krzyżem Chrystusa. Przed pomnikiem znajdują się dwie tablice dedykacyjne w języku polskim i niemieckim (Fot. Wikimedia Commons)

Chaczkar – ormiańska kamienna stela, odsłonięta 21 września 2012 roku, umieszczona na skwerze przy ul. Janickiego. Chaczkar został ustawiony na skwerze przy ul. Janickiego obok klasztoru oo. dominikanów przy placu Dominikańskim podczas II Dni Ormiańskich. W pobliskim kościele św. Wojciecha we Wrocławiu są odprawiane msze święte w obrządku ormiańskim. Krzyż poświęcili ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski oraz przeor wrocławskiego konwentu dominikanów o. Jakub Kraska OP. Chaczkar został ustawiony w celu uczczenia pamięci Ormian pomordowanych w czasie ludobójstwa w Turcji (1915–1917), Polaków i Ormian pomordowanych podczas II wojny światowej na wschodzie oraz upamiętnienia 700 lat obecności Ormian na terenach Rzeczypospolitej. Chaczkar został wykonany w tufie wulkanicznym przez Tarona Martirosyana i Bagrata Balabekyana w Armenii i jest darem Światowego Związku Malarzy Armenii (Union of the World of Armenian Painters). Otoczenie zaprojektowała Halina Krajewska, natomiast firma Ararata Kocharyana osadziła chaczkar i wykonała prace budowlane. Na bocznej ścianie chaczkaru umieszczono napis: „Chaczkar upamiętniający wielowiekową obecność Ormian w Polsce i ludobójstwa Ormian w Turcji oraz Ormian i Polaków na Kresach Wschodnich w XX wieku. (Fot. Wikimedia Commons)

Pomnik Mikołaja Kopernika - pomnik upamiętniający naszego astronom. Jego autorem był prof. Leon Podsiadły, a jego dzieło zaliczane jest do ważniejszych przykładów współczesnych rzeźb. Odsłonięty został w 1974 roku z okazji roku kopernikańskiego obchodzonego rok wcześniej (w 1973 roku) z okazji 500-lecia jego urodzin. Inicjatorami budowy pomnika było Towarzystwo Miłośników Wrocławia wspólnie z Towarzystwem Miłośników Astronomii. Posąg wykonany jest ze sztucznego kamienia. Ma postać korpusu, sylwetki, ze stylizowanym układem heliocentrycznym zwieńczonym popiersiem astronoma. W 1977 roku zamontowano tablicę z napisem: Wrocławianie Mikołajowi Kopernikowi 1473-1543. Pomnik zlokalizowany jest na placu położonym pomiędzy: ulicą Piotra Skargi (od wschodu), Fosą Miejską (od południa), ulicą Wierzbową (od zachodu) iulicą Teatralną (od północy).

Zobacz dalej na kolejnych slajdach (Fot. Wikimedia Commons)

Głaz Galla Anonima – pomnik wzniesiony na terenie I Liceum Ogólnokształcącego, dawny pomnik Korpusu Friesena. Pierwotnie był to Pomnik Korpusu Karla Friesena, wykonany przez rzeźbiarza Richarda Schipkego z głazu narzutowego i odsłonięty w 1913 r. Znajdował się na nim wykuty napis (dzisiaj zatarty, ale częściowo widoczny): Dem Freiheitskämpfer Friesen geweiht vom Turngau Breslau, 1813–1913 oraz medalion z brązu z profilem Friesena. W 1967 r. pomnik został przeniesiony z placu Westerplatte na dziedziniec I Liceum Ogólnokształcącego, gdzie na miejsce brązowego medalionu wstawiono prostokątną tablicę metalową autorstwa Władysława Tumkiewicza z napisem: Gallowi Anonimowi kronikarzowi zarania naszych dziejów, przyjacielowi patriotyzmu, rzecznikowi rozdziału władzy kościelnej i świeckiej, piewcy piękna Dolnego Śląska i bohaterstwa oręża polskiego w walce z naporem germańskim. Na przełomie 1000lecia Państwa Polskiego, w 25 rocznicę powstania PPR pomnik ten w czynie społecznym ufundowała młodzież I Liceum Ogólnokształcącego im. Generała Karola Świerczewskiego, Koło ZMS, Koło Przyjaciół ZBOWID, koło miłośników Wrocławia, Wrocław 1967 roku. (Fot. Wikimedia Commons)

Pomnik Pomordowanych przez OUN i UPA – pomnik wzniesiony przy ul. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego. Pomnik ma formę dwóch pylonów, a w prześwicie między nimi wyrzeźbiona jest stylizowana postać ukrzyżowanego Chrystusa. Na dole pylonów znajduje się napis: Jeśli zapomnę o nich, Ty Boże... zapomnij o mnie.
Na podstawie pomnika znajdują się metalowe herby miast: Lwów, Stanisławów, Łuck i Tarnopol oraz metalowa tablica z napisem: Obywatelom polskim pomordowanym na kresach południowo-wschodnich w latach 1939–1947 przez organizację ukraińskich nacjonalistów OUN – Ukraińską Powstańczą Armię (UPA). Organizacje kresowe i kombatanckie. Wrocław. A.D. 1999. Z boków podstawy znajdują się metalowe tablice z napisami: W kryptach pomnika złożona jest ziemia z mogił z 2000 miejscowości masowych mordów ludności polskiej ziemi: wołyńskiej, tarnopolskiej, lwowskiej, stanisławowskiej, lubelskiej, poleskiej i rzeszowsko-przemyskiej w latach 1939–1947 oraz Pamięci Ukraińców którzy udzielali schronienia Polakom.
Inicjatorem powstania pomnika było Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów. 25 września 1999 r. kardynał Henryk Gulbinowicz, metropolita wrocławski, odsłonił pomnik ku czci pomordowanych w latach 1939–1947 na kresach południowo-wschodnich przez organizacje ukraińskich nacjonalistów – Ukraińską Armię Powstańczą, NKWD oraz Gestapo. Projekt pomnika wraz z treścią inskrypcji był dwa razy zmieniany ze względu na treść napisu dedykacyjnego. Na tablicy w podstawie pomnika miał się znaleźć napis: „Obywatelom ofiarom zbrodni ludobójstwa na Kresach Południowo-Wschodnich w latach 1939–1947 przez OUN-UPA, NKWD i Gestapo”. W sprawie interweniowała ambasada Ukrainy, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz szef sejmowej komisji mniejszości narodowych. Ostatecznie usunięto napis „ofiarom zbrodni ludobójstwa” i na to miejsce umieszczono „pomordowanym” oraz usunięto wzmianki o NKWD i Gestapo. (Fot. wikimedia commons)

Pomnik Wspólnej Pamięci (niem. Denkmal des gemeinsamen Gedenkens) – monument poświęcony pamięci mieszkańców Wrocławia, których mogiły zostały zlikwidowane w latach powojennych.
Pomysł realizacji lapidarium upamiętniającego zmarłych Wrocławian pochowanych przed rokiem 1945 na cmentarzach, które zostały zlikwidowane, powstał w latach dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku, po odnalezieniu w roku 1989 w Mirkowie ponad dwustu poniemieckich płyt nagrobnych. Płyty te pochodziły ze zniszczonych we Wrocławiu cmentarzy, właściciel zakładu kamieniarskiego wykorzystywał je do wyrobu nowych nagrobków, bądź innych detali kamieniarskich. Wszystkie ocalałe płyty zostały następnie odkupione przez miasto. Początkowo planowano wykorzystanie wszystkich elementów do utworzenia na terenie nieczynnego i przekształconego w park Cmentarza Grabiszyńskiego III (obecnie Park Grabiszyński). Ostatecznie w roku 2005 wybrano projekt autorstwa Tomasza Tomaszewskiego, Alojzego Gryta i Czesława Wesołowskiego.
Pomnik Wspólnej Pamięci znajduje się dokładnie w miejscu w którym wcześniej stało wrocławskie krematorium. Od strony ulicy Grabiszyńskiej prowadzi do niego długa aleja z żywopłotem rozpoczynająca się granitową bramą z łacińską nazwą pomnika Monumentum Memoriae Communis. Pomnik wykonany jest z granitu, ma kształt muru złożonego z 32 fragmentów o nierównych zakończeniach. Do całości dołączonych jest kilkanaście zachowanych poniemieckich płyt nagrobnych. Cztery części tworzące pomnik odpowiadają poszczególnym kategoriom cmentarzy w dawnym Wrocławiu: katolickim, ewangelickim, komunalnym i żydowskim. Pośrodku znajduje się pozioma płyta z listą wszystkich zlikwidowanych po roku 1945 cmentarzy we Wrocławiu. Całość liczy sobie 60 m długości.
Uroczystość otwarcia pomnika poprzedziło nabożeństwo ekumeniczne z udziałem przedstawicieli czterech wspólnot religijnych we Wrocławiu.
Pomnik nie wspomina o tym że te cmentarze zostały celowo zniszczone i zlikwidowane (cytat „nieistniejących dziś cmentarzach”) i nie wspomina o narodowości pochowanych (cytat „pamięci dawnych mieszkańców”). (Fot. Wikimedia Commons)