Odkrywamy Wrocław: dawny zamek, czyli Arsenał

Spiskowa teoria głosi, iż Henrykowi IV, który był księciem wrocławskim, a w ostatnich latach życia także krakowskim nie odpowiadało rezydowanie na zamku na Ostrowie Tumskim. Mieszkając z własnymi żołnierzami po drugiej stronie rzeki nie miał bowiem przewagi nad wrocławskimi mieszczanami. Mogli oni łatwo zamknąć wypowiedzieć posłuszeństwo swojemu księciu, a ten, szturmując mury miasta i rzekę miałby kłopot z narzuceniem im swojej woli.
Właśnie dlatego miał ów książę rozpocząć budowę w miejscu, w którym dziś stoi Arsenał. Blisko Rynku, skąd miastem zarządzała rada. Ta sama spiskowa teoria głosi, że właśnie dlatego bracia Jan i Jakub, synowie Goćwina, otruli księcia. Czy tak było? Źródła nie są w stanie rozwikłać zagadki śmierci tego ambitnego Piasta. Pewne jest, że Henryk IV został otruty, a budowy zamku, którego budowę miał rozpocząć – nikt nie zakończył.



Gdzie znajdziemy pozostałości po tym obiekcie? Około 300 m na północ od dawnej Bramy Mikołajskiej (która znajdowała się u zbiegu ulic św. Mikołaja i Ruskiej, przy placu Jana Pawła II) „w miejscu mało uczęszczanym”, jak pisał o nim w XVI wieku kronikarz Barthel Stein, zachował się kompleks budowli wchodzących w skład dawnego systemu obronnego.

Ze względu na technikę wykonania rozpoczęcie budowy murowanego zespołu obronnego na lewym brzegu Odry przypisuje się, jak już pisaliśmy, księciu Henrykowi IV Probusowi (1270-90). Obiekt nie został jednak nigdy ukończony, prawdopodobnie z powodu finansowych kłopotów księcia (jak mówi nie spiskowa teoria) oraz jego następców oraz zapewne również wobec oporu samych mieszczan.
Warownia stanowić miała wielkie założenie na planie czworoboku z dodatkowym murem obronnym i międzymurzem od wschodu i północy. Niedokończony zamek stał się przypuszczalnie w XIV wieku siedzibą wójtów. Relikty fundamentów budowli znajdują się dziś w zachodnim narożu dawnych obwarowań Starego Miasta przy ulicy Cieszyńskiego.

W XV wieku Wrocław liczył ok. 20 tysięcy mieszkańców. Gdy rada miasta zleciła sprawdzenie zapasów zboża w mieście okazało się, że starczy go zaledwie na osiem dni. By uniknąć głodu w czasie ewentualnego oblężenia, a czasy były niepewne, postanowiono wznieść w tym miejscu spichlerz. Powstał przed rokiem 1463. Broń miejską przechowywano w owym czasie w piwnicach Ratusza, w budynku Małej Wagi w Rynku i na murach miejskich.

Z początkiem XVI wieku na wyposażeniu wojska miejskiego przybywało Stadt Gezeug (miejskich przyrządów, zapasów), czyli broni palnej, zarówno ręcznej jak i artyleryjskiej, którą gromadzono w miejskim spichlerzu. Zaczęto nazywać ten obiekt zeughaus (cekhauz). Np. w 1547 roku przechowywano w cekhauzie prawie sto dział, ponad 18 tys. kul, kilkaset sztuk broni palnej ręcznej, oraz duże ilości broni drzewcowej – halabardy, piki, kopie husarskie. Coraz bardziej skomplikowana broń wymagała napraw i konserwacji i zaczynało brakować na nią miejsca. W obrębie dziedzińca zawartego pomiędzy spichlerzem a XIV-wiecznymi murami wznoszono stopniowo kolejne obiekty. Znalazły się w nich wozownia, kuźnia i rusznikarnia. Rozsądnie nie przechowywano na jego terenie prochu - ten trzymano w innych, specjalnie do tego celu przystosowanych obiektach. Obecny wygląd uzyskał arsenał w latach dwudziestych XVII wieku. Jako ostatni wzniesiono trzyosiowy budynek bramny, który wypełnił przestrzeń pomiędzy spichlerzem a skrzydłem wschodnim. W tym czasie wykonano też kamienną, manierystyczną obudowę studni na dziedzińcu.

Szczyt ufortyfikowania miasta przypadał na drugą połowę XVIII wieku – niewiele to dało, bo Hieronim Bonaparte szybko zdobył Wrocław. Z jego rozkazu nasze miasto zostało pozbawione wszelkich systemów obronnych, nawet tych średniowiecznych. Wrocławianie skrzętnie wykonali ów rozkaz i zrobili niezłe interesy na handlu cegłami i drewnem.

Arsenał Wrocławski (inaczej Mikołajski lub Miejski) to jedna z najstarszych, zachowanych w prawie pierwotnym kształcie budowli, jest dzisiaj oddziałem Muzeum Miejskiego Wrocławia. w skrzydle północnym i wschodnim mieści się Muzeum Militariów. W starym spichlerzu od 2001 roku ma swoją siedzibę Muzeum Archeologiczne i Archiwum Budowlane Muzeum Architektury. W czworobocznej baszcie mieści się siedziba Bractwa Kurkowego Miasta Wrocławia. Tuż za murem - nad Odrą - do XVI wieku znajdowała się strzelnica Bractwa.

Arsenał nie powinien być „miejscem mało uczęszczanym”, bo tylko tu możemy obejrzeć zbiory broni od najdawniejszej po współczesną. Tylko tu znajduje się jedyna w Polsce i jedna z niewielu na świecie tak bogata kolekcja hełmów wojskowych. Urok jego dziedzińca przywołuje klimat dawnego Wrocławia, którego już tak niewiele w tym mieście pozostało.

----------------

W cyklu Odkrywamy Wrocław pisaliśmy o miejscach takich jak: WUWA, Arsenał, Uniwersytet Wrocławski, Ogród Botaniczny, nasyp kolejowy przy ul. Bogusławskiego i Nasypowej, Ogród Japoński, nasz własny plac Gwiazdy, o pomyśle budowy wieżowców zamiast Sukiennic w Rynku, legendarnych barach mlecznych, kampusie Politechniki, wzgórzu Bendera, Poltegorze, trzech wrocławskich lotniskach, o ulicy Szewskiej, początkach miasta, wrocławskim Manhattanie, ogrodach Ossolineum, młynie św. Klary, Solpolu... i wielu, wielu innych.

Wszystkie teksty z naszego cyklu znajdziecie w specjalnej zakładce.

Zapraszamy Was do współpracy przy jego tworzeniu. Piszcie do nas maile z propozycjami miejsc.