Odkrywamy Wrocław: najstarsze istniejące kościoły

Panorama Wrocławia zdominowana jest przez strzeliste wieże gotyckich świątyń. Z ponad stu wrocławskich kościołów ponad połowa powstała w średniowieczu. Przez długi czas miastu nie doskwierał ich brak, stąd nie powstawało ich wiele w XVII czy XVIII wieku. Przez to nie znajdziemy we Wrocławiu renesansowych budowli sakralnych, a barok reprezentowany jest bardzo nielicznie – świetnym przykładem jest wzniesiony pod koniec XVII wieku przez Jezuitów Kościół Imienia Jezus (Uniwersytecki). Szybki rozwój Wrocławia na przełomie XIX i XX zaowocował licznymi kościołami wznoszonymi w duchu historyzmu. Wojna obeszła się okrutnie z wrocławskimi świątyniami, jednak większość z nich udało się odbudować.

Najstarszą istniejącą i w pełni zachowaną wrocławską świątynią jest późnoromański kościółek św. Idziego przy Archikatedrze Wrocławskiej. Powstał najprawdopodobniej w pierwszej połowie XIII wieku i należy do popularnego w średniowiecznym Wrocławiu typu kościołów jednofilarowych. Elementem charakterystycznym dla tego kościółka jest arkada z cegieł, która łączy go z szesnastowiecznym Domem Kapituły w stylu późnogotyckim, tworząc tzw. Bramę Kluskową, z którą wiąże się znana wrocławska legenda .
Drugą charakterystyczną cechą tego kościółka są odmienne stylistycznie, kamienne elementy cokołu, które wskazują na pochodzenie z wcześniejszych budowli (prawdopodobnie z tzw. katedry Walterowskiej – jednej z kilku budowli poprzedzających obecny gmach Archikatedry Wrocławskiej). Po II wojnie światowej usunięto barokowe modyfikacje – skuto tynki zewnętrzne i zrekonstruowano podwójny łuk tęczowy, pozostawiono jedynie sygnaturkę.
Budynek kapituły wraz z sąsiednią kamienicą mieszczą Muzeum Archidiecezjalne, w którym znajdują się cenne zbiory obiektów sztuki sakralnej, pochodzące nie tylko z naszego kręgu kulturowego. "Skamieniałą kluskę" znajdującą się na łuku łączącym kościółek z Kapitułą można podziwiać do dziś.

Drugim najstarszym obiektem sakralnym we Wrocławiu jest niewielki, gotycki kościółek św. Marcina znajdujący się w zachodniej części wrocławskiego Ostrowa Tumskiego. Powstał z cegły, prawdopodobnie w latach osiemdziesiątych XIII wieku, jako kościół fundacji klasztornej Henryka Probusa pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Obecny kościół św. Marcina stanowi jedyną ocalałą budowlę należącą do dawnego zamku piastowskiego we Wrocławiu. Kościółek był budowlą dwupoziomową, ale obecnie (przez podnoszenie się przez kilkaset lat otaczającego go gruntu o parę metrów) dolny poziom jest schowany poniżej terenu i ma charakter krypty. Bryła kościoła ulegała wielu modyfikacjom, a na przełomie XV i XVI wieku przeniesiono na niego wezwanie św. Marcina. Po likwidacji zamku kościółek znalazł się przy centralnym placu otoczonym dworami kanoników.

Na początku XIX wieku zasypano odnogę Odry (co sprawiło, że Ostrów Tumski przestał być wyspą) i przez dawny teren zamku wytyczono ulicę św. Marcina. Wokół kościółka powstały wysokie kamienice, które odgrodziły go od rzeki. Interesujący jest również fakt, iż w okresie międzywojennym kościół służył wrocławskiej Polonii i odbywały się tutaj nabożeństwa w języku polskim. W czasie II wojny światowej został bardzo silnie zniszczony - w około osiemdziesięciu procentach. Odbudowany został w latach 1957-1960 przez Tadeusza Kozaczewskiego w silnie zmienionej formie, ponieważ przywiązywano dużą wagę do tradycji piastowskiego Wrocławia. Na zachód od kościoła, w roku 1968, wzniesiono (ufundowany przez Komitet Wojewódzki PZPR) pomnik Papieża Jana XXIII autorstwa warszawskiej rzeźbiarki – Ludwiki Nitschowej. Władza ludowa tłumaczyła swoją decyzję tym, że był to pierwszy zwierzchnik Kościoła Katolickiego, który uznał prawa Polski do Wrocławia i całych „odzyskanych” ziem zachodnich.

----------------

W cyklu Odkrywamy Wrocław pisaliśmy o miejscach takich jak: WUWA, Arsenał, Uniwersytet Wrocławski, Ogród Botaniczny, nasyp kolejowy przy ul. Bogusławskiego i Nasypowej, Ogród Japoński, nasz własny plac Gwiazdy, o pomyśle budowy wieżowców zamiast Sukiennic w Rynku, legendarnych barach mlecznych, kampusie Politechniki, wzgórzu Bendera, Poltegorze, trzech wrocławskich lotniskach, o ulicy Szewskiej, początkach miasta, wrocławskim Manhattanie, ogrodach Ossolineum, młynie św. Klary, Solpolu... i wielu, wielu innych.

Wszystkie teksty z naszego cyklu znajdziecie w specjalnej zakładce.

Zapraszamy Was do współpracy przy jego tworzeniu. Piszcie do nas maile z propozycjami miejsc.