Odkrywamy Wrocław: Rotunda Panoramy Racławickiej

Dlaczego po sześciu latach od ukończenia budowy wpisano ją do rejestru zabytków? Stanowi bowiem „opakowanie” dla innego zabytku – panoramicznego malowidła namalowanego we Lwowie w latach 1893-1894 pod kierunkiem Wojciecha Kossaka i Jana Styki. Gigantyczny obraz o wymiarach 120 na 15 metrów w kształcie hiperboloidy obrotowej (co potęguje efekt zacierania się granicy między powierzchnią płótna a przestrzenią przed nim) upamiętnia zwycięską bitwę pod Racławicami pomiędzy wojskami powstańczymi pod wodzą Tadeusza Kościuszki a armią rosyjską, która miała miejsce 4 kwietnia 1794 roku.

Nie będziemy przybliżać dramatycznych losów samego malowidła po zakończeniu II wojny światowej i jego tułaczki po Polsce. Skupimy się na budynku, którego awangardowa na ówczesne czasy forma do dziś fascynuje miłośników architektury. Pierwszy powojenny Społeczny Komitet Odbudowy Panoramy Racławickiej ogłosił w 1948 roku konkurs na projekt pawilonu ekspozycyjnego, którego lokalizację przewidziano początkowo w Parku Szczytnickim. Ówczesna atmosfera polityczna i sytuacja ekonomiczna nie sprzyjały jednak podejmowaniu decyzji o wyeksponowaniu obrazu przedstawiającego triumf wojsk polskich nad rosyjskimi nawet, jeśli była to Rosja carycy Katarzyny Wielkiej.

Drugi konkurs, przewidujący budowę rotundy w obecnej lokalizacji – na terenie Nowego Miasta w sąsiedztwie dawnego zespołu pobernardyńskiego w parku im. Juliusza Słowackiego – odbył się w 1956 roku i jego zwycięzcami zostali Ewa i Marek Dziekońscy. W roku 1957 przystąpili oni do realizacji projektu szczegółowego budowli. Niestety, z powodów politycznych budowa rotundy dla Panoramy Racławickiej przeciągała się, w stanie surowym ukończono ją w 1967 roku. Potem budowa została wstrzymana, nawet na prace konserwatorskie nad samym obrazem brakowało pieniędzy. W 1977 władze Wrocławia postanowiły przebudować rotundę na centrum kulturalno-kongresowe, bo już otwarcie mówiło się o jej eksponowaniu w Krakowie, Racławicach czy Warszawie.

Pomysły te zostały jednak oprotestowane przez wrocławian i w roku 1980 z inicjatywy Związku Polskich Artystów Plastyków we Wrocławiu zawiązał się trzeci z powojennych Społeczny Komitet Panoramy Racławickiej pod przewodnictwem byłego rektora Uniwersytetu Wrocławskiego, prof. Alfreda Jahna. Komitetowi udało się uzyskać decyzję Ministerstwa Kultury i Sztuki o powrocie Panoramy do Wrocławia (w 1980 roku płótno Panoramy wywieziono do Zamku Królewskiego w Warszawie), dokończeniu budowy rotundy i wznowieniu prac konserwatorskich. Pierwsi zwiedzający mogli obejrzeć Panoramę Racławicką 14 czerwca 1985 roku.

Charakterystyczna rotunda, rozszerzająca się ku górze i mieszcząca malowidło, stanowi główną część budynku. Połączona jest ona pochylnią-tunelem z niższą częścią wejściową, w której znajdują się kasy, szatnie i pomieszczenia techniczne. Konstrukcja rotundy opiera się na 24, prefabrykowanych na miejscu, betonowych słupach nośnych, ściany złożone są z modułów w formie klinów, a całość uzupełnia szklany dach. Wyeksponowana konstrukcja gmachu – piony słupów z widocznymi podciągami oraz zastosowanie surowego betonu z widocznymi śladami po szalunkach – stanowi o jego wyjątkowości i unikatowości nie tylko w skali Wrocławia.

Surowość budynku podkreślona zimową aurą i czarno-białą fotografią. Fot. W.Prastowski 

W bryle rotundy dostrzec można inspirację brutalizmem – nurtem architektury późnego modernizmu, który powstał w końcu lat 40. XX wieku i zdobył popularność w Europie i Ameryce w latach 50. i 60. Do jego głównych założeń (po franccusku „brut” oznacza surowy, szorstki) należy dominacja przestrzenna, uwypuklona struktura konstrukcyjna i uwrażliwienie na właściwości zastosowanych materiałów.

Surowość obiektu łagodzi zieleń, w kontekście której się znajduje, i pnąca roślinność, porastająca ściany od strony północnej. Przemyślana, konsekwentna forma i zastosowane materiały sprawiają, że zespół budynków Panoramy Racławskiej jest wciąż jednym z najbardziej charakterystycznych i nowoczesnych obiektów, powstałych w powojennym Wrocławiu.

----------------

W cyklu Odkrywamy Wrocław pisaliśmy o miejscach takich jak: WUWA, Arsenał, Uniwersytet Wrocławski, Ogród Botaniczny, nasyp kolejowy przy ul. Bogusławskiego i Nasypowej, Ogród Japoński, nasz własny plac Gwiazdy, o pomyśle budowy wieżowców zamiast Sukiennic w Rynku, legendarnych barach mlecznych, kampusie Politechniki, wzgórzu Bendera, Poltegorze, trzech wrocławskich lotniskach, o ulicy Szewskiej, początkach miasta, wrocławskim Manhattanie, ogrodach Ossolineum, młynie św. Klary, Solpolu... i wielu, wielu innych.

Wszystkie teksty z naszego cyklu znajdziecie w specjalnej zakładce.

Zapraszamy Was do współpracy przy jego tworzeniu. Piszcie do nas maile z propozycjami miejsc.