Odkrywamy Wrocław: Teatr Lalek

Okolice obecnego Teatru Lalek od dawna związane były z bractwem strzeleckim, zwanym kurkowym, które do 1757 roku miało tu swoją strzelnicę. W 1770 roku prowizoryczne zabudowania strzelnicy zastąpiono pałacem, w którym ulokowano klub towarzyski Bractwa Kurkowego. Budynek ten, zwany Zwingerem, zaprojektowany został w stylu klasycystycznym przez Carla Gottharda Langhansa – autora zarówno Bramy Brandenburskiej w Berlinie, jak i kościoła ewangelickiego w Żeliszowie, popadającego obecnie w ruinę.

Zwinger czyli „międzymurze” to również teren między dwoma pierścieniami murów obronnych otaczających miasto, zamieniony wówczas na przypałacowy ogród, służący za strzelnicę. Duże zmiany nastąpiły na początku XIX wieku, kiedy Bractwo Kurkowe ustępowało powoli korporacji kupieckiej. W 1820 roku w Zwingerze urządzono pierwszą kupiecką resursę, a ogród został nieco powiększony i wzbogacony o kwietniki i oranżerię. Niektóre źródła podają, że w listopadzie 1830 roku występował w Zwingerze Fryderyk Chopin, kiedy to opuszczał Polskę, udając się z Kalisza przez Wrocław do Drezna. Kolejne przeobrażenia ogrodu miały miejsce w 2. połowie XIX wieku, gdy zamieniono go w elegancki i rozrywkowy park.

Zwinger przetrwał, jak pisałem we wstępie, jedynie 120 lat i został rozebrany przez miasto, w związku z poszerzeniem ulicy Teatralnej, a Związek Kupców Chrześcijańskich, zainkasowawszy pieniądze z odszkodowania, ogłosił konkurs na nową siedzibę. Zwycięski projekt, którego autorem był m.in. Paul Kieschke, zaspakajał wybujałe ambicje kupców i został zrealizowany w latach 1889-1894. Wrocław wzbogacił się o bogato zdobiony, neobarokowy gmach, który przywodzi na myśl, zbudowany mniej więcej w tym samym czasie, Teatr Miejski w Krakowie (zwany od 1909 roku imieniem Juliusza Słowackiego).

Gmach nowej resursy wzniesiony został na planie prostokąta wydłużonego w osi północ-południe, z charakterystyczną kondygnacją attykową. Jego elewacje boczne rozczłonkowano dwoma ryzalitami, a północną poprzedzono portykiem z pilastrami hermowymi (czyli zwieńczonymi popiersiami przypominającymi kariatydy czy atlanty). Kariatyda to figura kobieca podtrzymująca np. gzyms lub balkon, natomiast atlant (czasem zwany atlasem) to jej męski odpowiednik.

Bogato zdobiony gmach resursy kupieckiej, przypominający pałac, demonstrował nie tylko ambicje stowarzyszenia kupców chrześcijańskich, którzy konkurować musieli z kupcami żydowskimi. Budynek o tak spektakularnej formie nadawał miejscu spotkań kupców prestiżowy charakter. W takim otroczeniu zarówno wypoczynek, jak i negocjacje handlowe, nabierały wyjątkowego charakteru. Często i chętnie nazywano go również Zwingerem, niejako na cześć swojego poprzednika, ale również, a może przede wszystkim, nawiązując do późnobarokowej siedziby królów, wybudowanej w latach 1711-28 w centrum Drezna.

Jedna z miejskich legend, przywołana przez Wojciecha Chądzyńskiego w jego książce „Wrocław jakiego nie znacie”, mówi, że twarz kariatydy, podtrzymującej zwieńczenie portyku, przypomina rysy pewnej wrocławskiej kurtyzany. Podobno rzeźbiarz był mężem równie bogatej co nieurodziwej niewiasty, więc często odwiedzał pewną damę do towarzystwa. Gdy została ona zasztyletowana przez innego, zapewne pijanego, klienta, zrozpaczony rzeźbiarz nadał twarzy rzeźbionej właśnie kariatydy rysy swojej ukochanej.

W 1937 roku przebudowano neobarokowe wnętrza resursy na monumentalny styl III Rzeszy, który częściowo przetrwał do dziś. Po wojnie, dobrze zachowany gmach, stał się siedzibą Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej oraz Teatru Młodego Widza czyli późniejszego Teatru Lalek. W 1999 roku budynek rozbudowano o wysoki dach, który zaburzył oryginalne proporcje pałacu. W 2005 roku obiekt przeszedł generalny remont, ukazujący pełen blask piaskowcowych elewacji. Pod koniec 2009 roku odtworzono w przedwojennym układzie ogród, którego historia zasługuje na osobny artykuł.

Iluminacja Teatru Lalek od ogrodu po stronie wschodniej. Fot. Wratislaviae Amici

Niezwykle trafnie opisała gmach Teatru Lalek Beata Maciejewska w swoim spacerowniku: „Istny tort weselny z marcepanowymi ozdobami. Łatwiej go obejrzeć, niż opisać, do czego zachęcamy”. 

----------------

W cyklu Odkrywamy Wrocław pisaliśmy o miejscach takich jak: WUWA, Arsenał, Uniwersytet Wrocławski, Ogród Botaniczny, nasyp kolejowy przy ul. Bogusławskiego i Nasypowej, Ogród Japoński, nasz własny plac Gwiazdy, o pomyśle budowy wieżowców zamiast Sukiennic w Rynku, legendarnych barach mlecznych, kampusie Politechniki, wzgórzu Bendera, Poltegorze, trzech wrocławskich lotniskach, o ulicy Szewskiej, początkach miasta, wrocławskim Manhattanie, ogrodach Ossolineum, młynie św. Klary, Solpolu... i wielu, wielu innych.

Wszystkie teksty z naszego cyklu znajdziecie w specjalnej zakładce.

Zapraszamy Was do współpracy przy jego tworzeniu. Piszcie do nas maile z propozycjami miejsc.