Święty Mikołaj, Gwiazdor, czy Gwiazdka? Kto przynosi prezenty w Wigilię?

Dorota Jasnowska wyjaśnia, że zwyczaj obdarowywania się prezentami w Wigilię pod choinką pojawił się w Polsce prawdopodobnie w poprzednim stuleciu, ale jego początków można szukać już  w XVIII wieku. Zwraca również uwagę na to, że dawniej praktykowali go tylko królowie i wielmoże polscy. '

– W połowie XIX w. zwyczaj obdarowywania dzieci znany był także bogatym mieszczanom, zwłaszcza pochodzenia niemieckiego. Na wsi natomiast występował bardzo rzadko i to tylko w najzamożniejszych rodzinach. Dzieci otrzymywały „na gwiazdkę” jedynie jabłka, pierniki, orzechy lub inne łakocie – opowiada ekspertka.
 
Dodaje, że nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, kto przynosi prezenty i sporo jest w tej kwestii zamieszania. – Na Dolnym Śląsku rozdawaniem prezentów zajmują się święty Mikołaj, Gwiazdor, jak i Gwiazdka. Na Górnym Śląsku prezenty przynosi najczęściej Dzieciątko Jezus, które ma symbolizować Jezusa Chrystusa; w Wielkopolsce, na Pomorzu prezenty rozdaje Gwiazdor, postać, którą można rozpoznać po futrzanej czapie - baranicy, i worku z prezentami oraz rózdze, która służy mu do karania niegrzecznych dzieci – mówi Jasnowska.

Z kolei w Małopolsce i na Podkarpaciu dzieci prezentami obdarowuje Aniołek. – W wielu miejscach pojawia się także święty Mikołaj. Prezenty otwiera się po skończonej wieczerzy, przy zapalonej choince. Dla wszystkich dzieci jest to najważniejszy moment uroczystości wigilijnych – podkreśla.

Święty Mikołaj dostarczaniem prezentów zajmuje się także szóstego grudnia. – Legendarny biskup miasta Miry, ze względu na przypisywane mu legendą uczynki (m.in. cały majątek rozdał biednym), został pierwowzorem postaci rozdającej prezenty dzieciom. Przedstawiany jest jako starzec z okazałą brodą, często w infule i pastorałem, z workiem prezentów – opisuje go ekspertka. – Grzeczne dzieci 6 grudnia (w rocznicę śmierci świętego) obdarowywane były przez niego słodyczami, orzechami czy owocami, czasem figurką świętego Mikołaja pieczoną z piernika, a dla niegrzecznych przeznaczone były pozłacane rózgi – dodaje.

Wylicza, że święty Mikołaj jest patronem marynarzy, rybaków, dzieci, więźniów, piekarzy i panien na wydaniu. – W kulturze ludowej ten niezwykły święty był także opiekunem pasterzy i zwierząt - z jednej strony ochraniać miał wilki, a z drugiej bronić przed pożarciem przez nie zwierzęta gospodarskie. Dziś znany jest na całym świecie w strywializowanej postaci kultury masowej - starca z siwą brodą, w czerwonym ubraniu, który 6 grudnia przyjeżdża saniami zaprzężonymi w renifery. „Spotykamy” go na ulicach miast, miasteczek,  a czasem i wsi, w parkach i supermarketach – powiedziała Dorota Jasnowska z Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu.