Konflikt o spuściznę po Bartoszewskim. Jaka przyszłość czeka zbiory Ossolineum?

– Spuścizna Władysława i Zofii Bartoszewskich jest dla Ossolineum bardzo ważna – napisał w oświadczeniu Adolf Juzwenko, dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. I przypomina, że Władysław Bartoszewski był związany z Ossolineum od 1998 roku oraz przez wiele lat zasiadał w Radzie Kuratorów ZNiO. – Dzięki jego ofiarności w 2004 r. w ZNiO utworzono Gabinet Władysława i Zofii Bartoszewskich, specjalnie przystosowując nienadające się do tego pomieszczenie przy Sołtysowickiej – powiedział Juzwenko. I dodaje, że od 2016 roku na wystawie „Misja: Polska” w Muzeum Pana Tadeusza można oglądać poświęconą Bartoszewskiemu ekspozycję. – Wystawa ta zgodnie z wolą darczyńcy ma charakter biograficzny i jest dumą Ossolineum. Nigdy nie było mowy o jej zamknięciu, czy zmianie jej charakteru – wyjaśnia dyrektor ZNiO. I zapewnia, że prace nad uporządkowaniem archiwum Władysława i Zofii Bartoszewskich nie oznaczają zamknięcia Gabinetu ich imienia.

Spór o zbiory

– Dyrektor nie zna nawet struktury Zakładu, którym kieruje, w dodatku ujawnia to w oficjalnym dokumencie – mówi nam Mariusz Urbanek, dodając, że w strukturze Ossolineum od kilku lat nie ma już Gabinetu imienia Władysława i Zofii Bartoszewskich, są za to Gabinety Świadków Historii. – "Niezamykanie" to deklaracja, której przeczą fakty. Zbiory z kolekcji Nowaka-Jeziorańskiego i Bartoszewskiego, które dziś stanowią podstawę ekspozycji "Misja: Polska" w Muzeum Pana Tadeusza są obecnie oglądane, mierzone i spisywane na potrzeby scenariusza wystawy w przyszłym Muzeum Książąt Lubomirskich. Kiedy je stracimy nie tylko istnienie Gabinetów, ale całego Muzeum Pana Tadeusza stanie pod znakiem zapytania. Bo niby czym miałyby się zajmować i co pokazywać? – pyta zwolniony kierownik działu Gabinetów Historii.

Juzwenko podkreśla jednak w oświadczeniu, że zbiory Władysława Bartoszewskiego „są i nadal będą prezentowane w ossolińskim Muzeum Pana Tadeusza”. – Mariusz Urbanek i dyrektor Marcin Hamkało zakwestionowali ustalony porządek pracy w Ossolineum. Wydaje się, że ich opór wobec przekazania zbiorów do działów merytorycznych i próba zmanipulowania opinii publicznej przez atak o charakterze politycznym, miały na celu ukrycie faktu niewykonania zadań służbowych polegających na uporządkowaniu tego zasobu – twierdzi dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Zapewnia też, że Muzeum Pana Tadeusza zostało powołane w strukturach Ossolineum, żeby w nowoczesny i przystępny sposób prezentować jego zbiory.

Gdzie leży prawda?

Zdaniem Mariusza Urbanka Juzwenko bardzo oszczędnie gospodaruje prawdą. – Po pierwsze zbiory były porządkowane, przede wszystkim duża część, która pojawiła się już po śmierci Bartoszewskiego – przypomina. –  Kilkadziesiąt wielkich, czarnych worków na śmieci, do których wsypane było bezładnie rzeczy ważne: listy, dokumenty, wydawnictwa, obok innych, takich jak: bibeloty, wyniki badań lekarskich, pokruszone leki, stare słodycze, połamane długopisy, takie przedmioty z końca szuflady – wylicza zwolniony pracownik. –  Jedne rzeczy były usuwane, innymi uzupełnialiśmy części kolekcji wg porządku przyjętego przez Bartoszewskiego. Praca bardzo przygnębiająca. To było wiele godzin – dodaje. I zwraca uwagę na to, że dyrektor Juzwenko wcześniej mówił  nie o porządkowaniu, ale o "opracowywaniu".  – Nie opracowywaliśmy... bo nie mogliśmy! – podkreśla Urbanek, tłumacząc, że opracowanie polega na „wprowadzeniu obiektów do ksiąg inwentarzowych ZNiO (z opisem, wyceną, fotografią itd.)”. –Żeby cokolwiek wpisywać, trzeba mieć utworzone księgi inwentarzowe, o czym decyduje dyrektor. Mimo moich próśb, nie zostały utworzone. A więc mieliśmy robić coś, czego nie mogliśmy robić – wyjaśnia.

Zwraca też uwagę na to, że gdy powstało Muzeum Pana Tadeusza, to cały zespół Gabinetu Świadków Historii został skierowany do pracy przy nowej instytucji kultury – „tworzenia wystawy stałej, potem wystaw czasowych, publikacji, spotkań, konferencji , filmów do Internetu itd.”. – Takich wydarzeń przez pięć lat było kilkaset (sprawozdania roczne GŚH były składane i akceptowane przez dyrektora bez uwag co roku). – wyjaśnia Urbanek. I dodaje, że dyrektor Juzwenko zmienił wszystkim pracownikom Gabinetów Świadków Historii zakresy obowiązków. – "Opracowanie", którego jak mówiłem nie mogliśmy prowadzić, spadło na 4-5 miejsce w tych zakresach, mimo to porządkowaliśmy to dalej w stopniu, który był czasowo możliwy – mówi zwolniony pracownik.

Juzwenko zapewnia natomiast, że podjęte wobec spuścizny W. i Z. Bartoszewskich działania są podobne do „sposobu traktowania darowizny Jadwigi i Jana-Nowaka Jeziorańskich, która także prezentowana jest w Gabinetach Świadków Historii ossolińskiego Muzeum Pana Tadeusza”. Mariusz Urbanek przywołuje w odpowiedzi regulamin Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, w którym napisano, że Gabinety Świadków Historii przechowują, opracowują, udostępniają i i upowszechniają zbiory związane z kolekcjami biograficznymi W. Bartoszewskiego, J. Nowaka-Jeziorańskiego i T. Różewicza. – Tam, owszem, jest dopisek po przecinku: "...które nie są przedmiotem działalności działalności pozostałych Działów Zakładu", ale dopiero rok temu dyrektor podjął decyzję, że owe "pozostałe działy" mają się interesować wszystkim bez wyjątku! Mimo, że nawet podczas przekazywania zbiorów pracownicy tych działów deklarowali, że część materiałów do niczego nie jest im potrzebna – podkreśla Urbanek. I przypomina, że choć dyrektor Juzwenko ciągle się na to powołuje, to 200 lat temu nie było pojęcia kolekcji biograficznych. – Teraz już jest i wiele muzeów nimi się chwali, a w przypadku Bartoszewskiego była wyjątkowa okazja, żeby zachować w całości warsztat pracy człowieka, który współtworzył wolną Polskę: książki, dokumentacja publikacji, rękopisy, wycinki, fiszki itd. To zostanie zmarnowane, ale za to będzie zgodne z filozofią gromadzenia z XIX wieku – uważa zwolniony pracownik.

Adolf Juzwenko podkreśla, że Zakład Narodowy im. Ossolińskich nie zamierza likwidować Gabinetów Świadków Historii w ossolińskim Muzeum Pana Tadeusza. – Nieprzerwanie funkcjonują i będą funkcjonować w przyszłości – podkreślił.

Protest sympatyków Ossolineum

W reakcji na ten konflikt powstała petycja autorstwa sympatyków, gości, użytkowników, widzów i obserwatorów działalności Ossolineum, którzy zapewniają, że leży im na sercu dobro tej instytucji. Są oni zaniepokojeni polityką prowadzoną przez Adolfa Juzwenkę. – Protestujemy przeciwko niezrozumiałym, niebezpiecznym dla działania Ossolineum decyzjom o zwolnieniach ważnych dla jej profilu pracowników – ostatnio Mariusza Urbanka (…) a wcześniej Dariusza Sośnickiego, który jako szef Wydawnictwa Ossolineum miał szansę zapewnić tej oficynie drugie życie na miarę oczekiwań współczesnego rynku wydawniczego, ale też czytelników – czytamy w petycji. Jej autorzy dodają, że konsekwencją tych decyzji jest deklaracja rezygnacji ze stanowiska Marcina Hamkały, dyrektora Muzeum Pana Tadeusza. I dodają, że otwarcie tej instytucji dało Ossolineum :nową twarz – nowoczesną, wchodzącą w interakcję z odbiorcą, pokazującą, że hołd złożony tradycji nie oznacza rezygnacji z nowych mediów pozwalających budować porozumienie z czytelnikiem”.

Autorzy petycji domagają się przywrócenia Mariusza Urbanka na piastowane przez niego stanowisko i - uznając zasługi dyrektora Adolfa Juzwenki, apelują o zakończenie trwającej już ponad trzy dekady kadencji. Wnioskują także o wprowadzenie do regulaminu „przejrzystych zasad pozwalających na powołanie i odwołanie dyrektora instytucji”. – Te dotychczas obowiązujące pokazują, że stanowisko można piastować dożywotnio, co w świetle reguł prawnych rządzących zdecydowaną większością instytucji kultury zakrawa na kuriozum – podkreślają.

W czwartek do sprawy zwolnienia Dariusza Sośnickiego odniósł się zespół wydawnictwa Ossolineum, który podkreślił, że nieprawdziwe są doniesienia dotyczące „nieprzemyślanych i nagłych zmian personalnych na stanowisku redaktora naczelnego”. – W ciągu niespełna pięciu lat funkcjonowania redakcji pod kierownictwem Dariusza Sośnickiego z kilkuosobowego zespołu odeszło łącznie dziesięcioro wykwalifikowanych pracowników. Tak częsta rotacja zagrażała stabilnemu funkcjonowaniu oficyny. Zakończenie współpracy z redaktorem Sośnickim wynikało z troski o dobro wydawnictwa oraz zatrudnionych w nim osób – czytamy w oświadczeniu. Jego autorzy podkreślają, że wkład redaktora Sośnickiego w tworzenie nowego profilu wydawnictwa Ossolineum jest ważny, ale zwracają też uwagę, że książki, które ukazywały i ukazują się nakładem tej oficyny, są „wynikiem pracy całego zespołu, jak również jej współpracowników”. Zapewniają także, że ich decyzje wydawnicze są autonomiczne i dodają, że świadczą o tym publikowane przez Ossolineum książki.

Spór (a)polityczny?

Adolf Juzwenko zapowiadaz kolei, że Ossolineum nadal będzie wydawać katalogi i inne materiały popularyzujące wiedzę o kolekcjach Zakładu. – Zbiory, które nie są prezentowane w ekspozycji są dostępne dla wszystkich zainteresowanych w czytelniach ZNiO – mówi dyrektor. I przypomina, że na sukces Muzeum Pana Tadeusza „pracowali i dalej pracują nie tylko jego pracownicy, ale niemal wszystkie działy Ossolineum". – Działy merytoryczne Biblioteki Ossolineum i Muzeum Książąt Lubomirskich wskazują obiekty na wystawy, opracowują i udostępniają zbiory prezentowane w Muzeum Pana Tadeusza, a Dział Konserwacji otacza je stałą opieką konserwatorską – wyjaśnia dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. I dodaje, że upolitycznianie sprawy opracowania zbiorów jest krzywdzące zarówno dla Ossolineum, jak i jego darczyńców, a warunkiem istnienia tej instytucji jest jej jego apolityczność.

Urbanek odpowiada, że właśnie tak traktował ten konflikt – jako spór o „zapisy regulaminu, troskę o powierzone przez darczyńców kolekcje, status Muzeum Pana Tadeusza, na pewno największego sukcesu ZNiO od dwudziestu lat, które jest obecnie pozbawiane kolejnych praw i kolekcji”. – Skoro jednak dyrektor uważa, że to spór polityczny, to na pewno najlepiej wie, jak go traktuje i o co mu chodzi w sprawie Bartoszewskiego – powiedział zwolniony pracownik.

Ossolineum zaprasza do czytelni

W związku z „licznymi zarzutami o chęć ukrycia spuścizny prof. Władysława Bartoszewskiego w Ossolineum” pracownicy tej instytucji zachęcają do zapoznania się z księgozbiorem, który profesor przekazał Zakładowi. – Cieszył się przy tym, że znalazł się on w gościnnych murach ZNiO – czytamy w oświadczeniu pracowników, którzy zapraszają do czytelni oraz zamówienia jednej z 6307 książek i czasopism z jego kolekcji. Szczegóły znajdują się tutaj.