Odkrywamy Wrocław: Stacja benzynowa w Rynku

Wrocławski Rynek ulega częstym przeobrażeniom. Czasem są to duże zmiany, które mocno wpływają na jego odbiór, tak jak budowa wysokiego gmachu Miejskiej Kasy Oszczędności na początku lat 30. XX wieku (dzisiejszy Bank Zachodni WBK). Czasem są to zmiany niewielkie, bo dotyczą mniejszych obiektów, które pojawiały się i znikały z powierzchni Rynku w różnych czasach: Odwach, Wielka Waga Miejska, kioski Ruchu, pomniki i drzewa.

Po budynku Odwachu (1745-1861) nie ma już śladu, natomiast Wielka Waga (1571-1846) doczekała się obrysu murów w posadzce rynkowej, co przypomina o jej lokalizacji i skali. W tym miejscu stał później przez sto lat (od 1847 roku) pomnik Fryderyka II Wielkiego. Podobnie jak w miejscu dzisiejszego pomnika hrabiego Aleksandra Fredry stał od 1861 roku pomnik Fryderyka Wilhelma III. Od 2001 roku na północ od lokalizacji Wielkiej Wagi znajduje się fontanna, o której wspominaliśmy półtora roku temu.

Warto jeszcze odnotować, że w latach 1948-1996,na pokaźnym trawniku za pomnikiem hrabiego Fredry w stronę gmachu Banku Zachodniego rosło Drzewo Przyjaźni Polsko-Czechosłowackiej. Wycięto je w listopadzie 1996 roku w ramach generalnego remontu posadzki rynkowej, który zakończył się rok później i poskutkował zamknięciem Rynku dla ruchu samochodowego.

Południowa strona Rynku nazywa się „Stroną Złotego Pucharu”, a zachodnia – „Stroną Siedmiu Elektorów”, choć potocznie określa się ją jako „plac Gołębi”. W latach powojennych mieszkańcy chętnie karmili tu gołębie, które zlatywały się niemal z całego miasta. Na styku obu tych pierzei Rynek łączy się z placem Solnym. W latach 1930-1974 w południowej części placu Gołębiego stała stacja benzynowa, o której nie wspominają żadne wrocławskie encyklopedie czy leksykony architektoniczne.

Zlokalizowana była dokładnie naprzeciwko kamienicy nr 13, w której po wojnie aż do 2006 roku istniał sklep fotograficzny „Inter Foto” (jego wcześniejsze nazwy to „Foton” i „Fotooptyka”). Obecnie pod adresem Rynek 13 funkcjonuje restauracja „Novokaina”. Biało-niebieską stację paliw dobrze było widać spod pomnika hrabiego Fredry, patrząc w stronę Banku Zachodniego, oraz z placu Solnego.

Zaprojektował ją w 1930 roku Ludwig Hermann Moshamer (1885-1946) – niemiecki architekt działający głównie we Wrocławiu. Od 1911 roku pracował w biurze miejskiego radcy budowlanego pod bezpośrednim kierownictwem Maksa Berga, z którym współpracował przy projekcie technicznym Hali Stulecia. Później wspólnie uczestniczyli w niezrealizowanym projekcie budowy wieżowców w centrum Wrocławia (1919-20) i przy kilku innych realizacjach: Elektrowni Wodnej Południowej czy terenów wystawowych wokół Hali Stulecia.

Od 1924 roku, po wyjeździe Berga z Wrocławia, działał jako wolny architekt. Do jego realizacji należy modernistyczne kino Capitol w Wałbrzychu (po wojnie Kino Górnik) przy dzisiejszej Alei Wyzwolenia oraz domy szeregowe (nr 10, 11, 12) i wolnostojący dom jednorodzinny (nr 37) zbudowany w ramach wystawy WUWA, o której pisaliśmy w pierwszym odcinku cyklu „Odkrywamy Wrocław”.

W 1933 roku przeniósł się do Berlina i projektował głównie Thingstätten – amfiteatry służące zgromadzeniom nazistowskim na wolnym powietrzu. Do innych, ciekawych, pozawrocławskich realizacji Moshamera należy budynek ambasady japońskiej w Berlinie.

Wróćmy jednak do stacji benzynowej. Pod koniec lat 20. XX wieku uznano, że ulokowanie jej w Rynku jest koniecznością i rozpisano konkurs architektoniczny. Początkowo planowano zlokalizować ją w północnej części placu Gołębiego (zwanego wówczas Paradeplatz) i jedną z ciekawszych propozycji był niezrealizowany projekt Alfreda Hinderlicha, autora m.in. budynków wielorodzinnych na Biskupinie.

Jego stacja miała być stosunkowo szeroka, sześciostanowiskowa i zlicowana z  północną linią zabudowy bloku śródrynkowego. Zadaszenie dystrybutorów wsparte na trzech kolumnach miało znajdować się od południowej strony. W budynku stacji zaplanowano, oprócz pomieszczeń administracyjnych, dwa sklepy. Nie wiadomo jednak co zdecydowało o tym, że w roku 1930 rozpoczęto budowę znacznie mniejszego budynku stacji po przeciwnej stronie Paradeplatz według projektu Ludwiga Moshamera. Być może uznano, że projekt Hinderlicha jest przeskalowany.

Lata 30. XX wieku 

Zrealizowana stacja benzynowa była dwustanowiskowa, bryła miała szerokość sześciu metrów i długość około czterech metrów. Całość przykrywał jedenastometrowy, lekko wznoszący się dach, wystający na ponad sześć metrów poza obręb budynku i wsparty na dwóch słupach w połowie długości. Przewidziano w niej punkt sprzedaży gazet, a posadzka wokół dystrybutorów wykonana była z drewnianej kostki brukowej.

Właścicielem przedwojennej stacji benzynowej było przedsiębiorstwo „OLEX Deutsche Benzinund Petroleum”, a po wojnie – Centrala Produktów Naftowych. W roku 1967 miał miejsce remont budynku, z zakresu którego wykreślono licowanie elewacji płytkami „Marblit”, bo okazały się zapewne zbyt drogie lub zbyt trudne do zdobycia w tych ciężkich czasach. Malowanie w biało-niebieskie barwy nie podlegało dyskusji, bo kolorystyka stacji ustalona była przez CPN na szczeblu centralnym.

Lata 60. XX wieku

27 lipca 1973 roku Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej Wrocław Stare Miasto podjęło decyzję nakazującą rozbiórkę budynku stacji benzynowej CPN „o numerze 645 zlokalizowanej w Rynku” wraz z urządzeniami naziemnymi i podziemnymi oraz uporządkowanie terenu w terminie do 30 kwietnia 1974 roku.

Decyzję uzasadniono ustaleniami planu szczegółowego, opracowanego dla rejonu Starego Miasta w obrębie Fosy Miejskiej, oraz materiałami Biura Studiów i Projektów Inżynierii i Komunikacji Miejskiej. „Istnienie stacji benzynowej w Rynku stoi w sprzeczności z wymogami urbanistyczno-architektonicznymi dla funkcji Rynku jako centralnego zabytkowego obszaru Starego Miasta. Ponadto stacja benzynowa powoduje uciążliwy wzrost ruchu kołowego w Rynku”. Jak widać lata 70. to początek procesu ograniczania ruchu samochodowego (i tramwajowego) w ścisłym centrum miasta.

Czerwone tramwaje jeździły po Wrocławiu od lat 50. do końca lat 70. 

W lutym 1974 roku Wrocławskie Przedsiębiorstwo Obrotu Produktami Naftowymi „CPN” zwróciło się z prośbą o pozostawienie w ziemi dwóch dwukomorowych zbiorników paliwowych o pojemności 5 i 6 tysięcy litrów znajdujących się metr pod powierzchnią ziemi. Oceniono, że koszty ich wydołowania będą zbyt wysokie, a same zbiorniki są skorodowane i bezwartościowe. Zgodę taką wydano i Urząd Dzielnicowy Wrocław Stare Miasto nakazał zamulenie ich piaskiem pod nadzorem Wrocławskiej Komendy Straży Pożarnej.

Tak jak Wielka Waga w Rynku – stacja benzynowa pełniła w swoim czasie funkcje usługowe dostosowane do potrzeb mieszkańców oraz ich ówczesnego stylu życia. Jednak w przeciwieństwie do budynku wagi, istniejącego ponad dwieście pięćdziesiąt lat, stacja paliw (istniejąca tylko lat czterdzieści parę) nie doczekała się pamiątkowego obrysu w posadzce... Może kiedyś pomysł ten wydawać się będzie mniej kuriozalny i zostanie zrealizowany w nowoczesny sposób. Wszak wrocławski Rynek często ulega przeobrażeniom, a pamięć o nich warto utrwalać.

Wszystkie zdjęcia wykorzystane w artykule pochodzą ze zbiorów poralu Wratislaviae Amici. 

----------------

W cyklu Odkrywamy Wrocław pisaliśmy o miejscach takich jak: WUWA, Arsenał, Uniwersytet Wrocławski, Ogród Botaniczny, nasyp kolejowy przy ul. Bogusławskiego i Nasypowej, Ogród Japoński, nasz własny plac Gwiazdy, o pomyśle budowy wieżowców zamiast Sukiennic w Rynku, legendarnych barach mlecznych, kampusie Politechniki, wzgórzu Bendera, Poltegorze, trzech wrocławskich lotniskach, o ulicy Szewskiej, początkach miasta, wrocławskim Manhattanie, ogrodach Ossolineum, młynie św. Klary, Solpolu... i wielu, wielu innych.

Wszystkie teksty z naszego cyklu znajdziecie w specjalnej zakładce.

Zapraszamy Was do współpracy przy jego tworzeniu. Piszcie do nas maile z propozycjami miejsc.