Zielone ABC: Czy zmiany klimatu są dla nas groźne?

W ubiegłym tygodniu opublikowaliśmy pierwszy tekst dot. klimatu i przyczyn jego zmian. Dziś więcej uwagi poświęcimy skutkom tego zjawiska.

Efekt cieplarniany a globalne ocieplenie

Występujące w sposób naturalny w atmosferze ziemskiej tzw. „gazy cieplarniane” zatrzymują ciepło, nie pozwalając na jego nadmierne wypromieniowanie, podobnie jak działają szklane tafle w szklarniach. Zjawisko to, zwane efektem cieplarnianym (szklarniowym) jest więc naturalne i dobroczynne dla biosfery. Obawy budzi jednak jego nasilenie spowodowane nadmiernym stężeniem gazów cieplarnianych w atmosferze, które może spowodować globalny wzrost temperatury.

Ciało niebieskie pozbawione atmosfery pochłania i emituje promieniowanie bezpośrednio ze swojej powierzchni. Atmosfera zaburza ten proces wymiany ciepła, głównie poprzez ograniczenie ilości energii cieplnej wypromieniowywanej z powierzchni planety i dolnych warstw jej atmosfery bezpośrednio w przestrzeń kosmiczną. Szacuje się, że dzięki efektowi cieplarnianemu temperatura na Ziemi jest o 33˚C wyższa niż byłaby, gdyby to zjawisko nie istniało. Biorąc pod uwagę fakt, że średnia temperatura naszej planety wynosi około 15˚C, można wyliczyć, że temperatura wynosiłaby wtedy -18˚C. Życie, jakie istnieje w obecnej formie, nie byłoby możliwe.

Największy udział w efekcie szklarniowym, zwłaszcza w warunkach naturalnych, ma para wodna. Pojawia się ona w atmosferze na skutek parowania wód z powierzchni Ziemi. Z punktu widzenia wpływu człowieka na efekt cieplarniany para wodna nie jest jednak tak istotna, jak pozostałe gazy szklarniowe, zwłaszcza dwutlenek węgla. Występuje on naturalnie w atmosferze Ziemi, ale jego zawartość znacząco wzrosła od czasu rewolucji przemysłowej, a więc w okresie nasilenia jego emisji wskutek spalania paliw kopalnych do celów przemysłowych.

Globalne ocieplenie w skrócie definiowane jest jako wzrost średniej globalnej temperatury Ziemi. Współcześni naukowcy zaobserwowali szereg zjawisk, świadczących o postępującym procesie globalnego ocieplenia. Istnieją również coraz mocniejsze przesłanki dla stwierdzenia, że zachodzące obecnie zmiany klimatu w istotny sposób różnią się od wielu wcześniejszych okresów wzrostu temperatury w historii naszej planety, które wywołane były wyłącznie czynnikami naturalnymi – zmianami aktywności Słońca, parametrów orbitalnych czy naturalną zmianą składu ziemskiej atmosfery (np. przez wulkaniczną erupcję pyłów, aerozoli i dwutlenku węgla). Aż do zakończenia ostatniej epoki lodowcowej wielkie zmiany klimatu odbywały się bez znaczącej obecności ludzkiej.

Efekt motyla

W 1960 r. amerykański matematyk i meteorolog Edward Lorenz, pracując nad komputerowym prognozowaniem pogody, stworzył model obliczeniowy składający się z 12 równań. Wyrażały się one zależnościami między różnymi parametrami, takimi jak ciśnienie, temperatura, prędkość wiatru itd. Naukowiec w trakcie swoich obliczeń ze zdumieniem zauważył, że wprowadzenie do komputera w charakterze danych wejściowych liczb, między którymi różnica występowała dopiero na czwartym miejscu po przecinku, dawało na wyjściu wyniki znacznie do siebie odmienne, przy czym w miarę upływu symulowanego czasu różnica ta wzrastała. Odpowiadało to sytuacji, w której trzepot skrzydeł motyla w Australii staje się przyczyną szalejącego dwa miesiące później huraganu w USA.

Efekt motyla uświadamia nam, jak zawodne mogą być wszelkie prognozy i symulacje złożonych procesów klimatycznych zachodzących w długich przedziałach czasowych na kuli ziemskiej.

Przy tej okazji często pojawia się pytanie, czy globalne ocieplenie jest tylko i wyłącznie efektem działań człowieka? Czy przypisywanie sobie przez człowieka tak ogromnego wpływu na złożone globalne procesy może w rzeczywistości być tylko kolejnym przykładem naszej pychy i przekonania, że to my kształtujemy otaczający nas świat, podczas gdy w skali geologicznej od czasu naszego pojawienia się na ziemi minęła tylko chwila?

– Nauka w 90 proc. twierdzi., że przyczyniamy się do zmian klimatu, emitując ciepło antropogeniczne, zużywając paliwa kopalne, ropę czy węgiel. Jednak obserwując w mieście samochody, motorowery czy rowery elektryczne, to w perspektywie kilkudziesięciu lat możemy mieć nadzieję, że jednak jakoś może wyplączemy się z tej groźby, która nad nami ciąży. Myślę tu o dramatycznym wzroście temperatury do końca stulecia. Jest on przewidywany nawet do 6°C. Ekolodzy twierdzą, że taki wzrost praktycznie zniszczy wszystkie obecnie funkcjonujące ekosystemy na naszej planecie. Natomiast wzrost o 1,5 czy 3°C zmodyfikuje te ekosystemy i przeniesie strefy klimatyczne bardziej na północ. Właśnie takie wyzwania stoją przed ekologami i przed nami wszystkimi. Jak bardzo zmieni się nasze środowisko i jak mocno jesteśmy w stanie zadbać o to, aby tak się nie stało – obawia się prof. Migała.

Skutki zmian klimatycznych

Postępujące zmiany klimatu i nadmierna eksploatacja środowiska wywołują zmiany o nieodwracalnych skutkach. Wymierają gatunki roślin i zwierząt, przeobraża się krajobraz. Rolą naukowców jest wskazywanie groźby i ryzyka skutków tych zmian, pomimo ciągle istniejącego marginesu niepewności o skali udziału człowieka w globalnych zmianach klimatu.

Zmiany klimatu wpływają na zdrowie publiczne na wiele różnych sposobów. Istnieją skutki bezpośrednie i pośrednie, a także takie, które występują natychmiast, oraz takie, które są odczuwalne przez dłuższy czas.  Według szacunków Europejskiej Agencji Środowiska w 2000 r. 150 tysięcy zgonów na całym świecie było spowodowanych zmianami klimatu, natomiast prognozy Światowej Organizacji Zdrowia przewidują , że do 2040 r. liczba ta wzrośnie do 250 tysięcy.

Ekstremalne zjawiska pogodowe już należą do najważniejszych skutków zmian klimatu, które mają wpływ na zdrowie publiczne. Ponadto oczekuje się, że wzrośnie umieralność związana z falami upałów i powodziami, szczególnie w Europie. Również zmiany pod względem występowania tzw. chorób wektorowych (wywoływanych przez wirusy i bakterie) będą oddziaływać na zdrowie człowieka.

Co należy zrobić, aby zatrzymać niekorzystne zmiany klimatu?

prof. Krzysztof Migała: – Pierwsza sprawa, która leży w gestii polityków, to redukcja zanieczyszczeń. Obejmuje ona też zmiany w technologiach przemysłowych i niestety nie wszystkie kraje na to stać. Inna sprawa to prace nad technologiami niskoodpadowymi albo energooszczędnymi. Przykładem takich technologii są chociażby rowery elektryczne lub nawet wynalazki biotechnologiczne, ograniczające ekspansywność rolnictwa, które też szkodzi środowisku, zwłaszcza gdy jeśli chodzi o ekstremalne uprawy czy hodowle. Myślę jednak, że najważniejsza jest edukacja na poziomie szkolnym i rodzinnym. Żebyśmy budowali i mieli świadomość, jak możemy racjonalnie żyć, aby nie eksploatować tego środowiska w taki sposób, w jaki to dzisiaj czynimy.

dr Marta Czaplicka: – Powinniśmy rozpocząć od najprostszych działań. Warto namawiać mieszkańców na sadzenie zieleni, na zazielenienie balkonów, na zbieranie deszczówki w małych domkach jednorodzinnych, na zakładanie murawy, która nie dość, że oczyszcza powietrze, to jeszcze rewelacyjnie pochłania zarówno wodę, jak i śnieg w zimie, który się dłużej utrzymuje. Wszystkie takie drobne działania, a następnie planowanie tego, żeby w mieście znalazło się sporo terenów zielonych, parków, czy przestrzeni rekreacyjnej. Jest taki trend w Europie od kilkudziesięciu lat, który mówi o przywracaniu rzek do miasta. Można to zauważyć też w miastach Dolnego Śląska, gdzie rzeki są coraz bardziej dla mieszkańców. Są i ścieżki rowerowe, i miejsca, gdzie można na spokojnie wypocząć nad samą rzeką.