Polsko-niemiecka wystawa o niechęci do obcych

Punktem wyjścia wystawy jest wieloczłonowa instalacja Doroty Nieznalskiej „Ostarbeit”, która powstała jako efekt badań artystki w archiwum Instytutu Niemieckich Prac na Wschodzie, założonego przez Generalnego Gubernatora Hansa Franka w Krakowie w 1940 r. Jego zadaniem było m.in. naukowe opracowanie danych antropologicznych różnych grup etnicznych. Zebrane dokumenty miały służyć udowodnieniu, że te grupy nie nadają się do germanizacji i w związku z tym powinny ulec likwidacji.

Nieznalska od lat podąża ścieżkami badania przemocy w historii oraz współczesności. To właśnie jej zaawansowane studia materiałów IDO stały się inspiracją do stworzenia koncepcji wystawy „Po/Wy/miary”.

Również Jörg Herold od 2006 r. wielokrotnie podejmował w swoich pracach tematykę badań ras, nawiązując do wywodów XIX-wiecznych teoretyków: niemieckiego antropologa J. F. Blumenbacha czy włoskiego psychiatry C. Lombrosa.

Na wystawie prezentowane są dwie realizacje artysty: wielkowątkowa interdyscyplinarna praca Herold Das Kaukasische – Eine Nachlese zu Empfindungen des Herrn Blumenbach (Kaukaskie – rezultaty odczuć pana Blumenbacha) i instalacja malarska Körper zeigt Seele – Herr Lombroso sieht das Böse (Ciało i dusza – pan Lombroso widzi zło).

– Polsko-niemiecką perspektywę poszerzy prezentacja prac Katariny Pirak Sikku ze Szwecji. Artystka, badając historię swojej rodziny, należącej do grupy etnicznej Saamów, dotarła do archiwów Państwowego Instytutu Higieny Rasy w Uppsali – instytucji, która swoją działalność rozpoczęła już w roku 1922 i była pierwszą placówką na świecie zajmująca się naukowym rasizmem – można przeczytać w opisie ekspozycji. – Opracowane tam zestawienie cech typowych dla czystej szwedzkiej rasy stało się podstawą do prowadzenia przymusowej sterylizacji osób z niesprawnością intelektualną oraz przedstawicieli tzw. ras gorszych – w tym również Saamów. Pirak Sikku w nowej realizacji – stworzonej specjalnie dla Pawilonu Czterech Kopuł – sięga do tematów współczesnych konfliktów dotykających szwedzkich Saamów, które można ogólnie nazwać zaszłościami postkolonialnymi – dodają organizatorzy wystawy.

Zaproszenie do stworzenia wspólnej instalacji artystów pracujących w bardzo różny sposób, posługujących się odmiennymi mediami było świadomym wyborem, który ma być gwarancją powstania projektu o złożonym i wielowarstwowym przesłaniu.

– Wystawa jest zarówno zaproszeniem do refleksji nad faktami historycznymi, które choć ukryte, działają na naszą europejską podświadomość i teraźniejszość, jak i próbą wizualizacji niebezpieczeństw wynikających z posługiwania się nauką jako narzędziem reżimów totalitarnych w walce przeciwko tolerancji i demokracji – podkreślają jej organizatorzy.

Prezentacji towarzyszy katalog z tekstami kuratorów i niezależnych naukowców zajmujących się m.in. ogólnym tematem eugeniki oraz weryfikacją badań IDO, które stanowią ważny przekaz historyczny na temat wojny, okupacji, zagłady, martyrologii.

– Jesienią odbędzie się również cykl spotkań interdyscyplinarnych, których wspólnym mianownikiem jest – ponownie niestety aktualny – temat rasizmu i jego wpływu na naszą teraźniejszość, m.in. rozwój ruchów nacjonalistycznych w dzisiejszej Europie – można przeczytać w opisie ekspozycji.

Dorota Nieznalska to absolwentka Wydziału Rzeźby Akademii Sztuki w Gdańsku, gdzie w 2013 r. uzyskała stopień doktora. Realizuje prace z zakresu rzeźby, instalacji, fotografii, wideo. W swoich wczesnych pracach wykorzystywała między innymi symbole religijne. Problem silnej tradycji katolickiej panującej w Polsce łączyła z męską dominacją w społeczeństwie. Poruszała także tematy tożsamości, seksualności oraz stereotypowych ról kobiet i mężczyzn. Obecnie interesują ją zagadnienia relacji społecznych i politycznych w kontekście przemocy. Realizuje projekty badawcze dotyczące miejsc pamięci, śladów pamięci/zapomnienia oraz historii.

Jörg Herold należy do czołówki niemieckich artystów wizualnych. Interesują go mechanizmy przechowywania i zabezpieczenia pamięci, również tej kulturowej. W poszukiwaniach sięga zarówno do dzieł naukowych jak i literatury historycznej. Posługując się filmem, instalacją, rysunkiem i malarstwem bada wyimaginowane i rzeczywiste miejsca pamięci. Nazywa siebie „dokumentalnym archeologiem”.

W latach 1991 i 1995 brał udział w biennale w Sydney i Wenecji, a w 1997 roku prezentował prace na documenta X. W 2003 stworzył dla Bundestagu w Berlinie architektoniczny projekt Lichtspur auf Dateline.

Katarina Pirak Sikku to artystka wizualna, stypendystka MFA Sztuk Pięknych na Uniwersytecie Umeå (2005). Jej fotografie, rysunki, instalacje i prace tekstowe odnoszą się zarówno do bezpośredniej historii rodziny, jak i faktów historycznych, które miały wpływ na jej życie osobiste. W twórczości wykorzystuje subtelne przesunięcia, a jej prace wywołują całe spektrum emocji od płaczu do śmiechu.

Prace artystki prezentowane były w Korundi (Rovaniem, Finalndia), Grafikens hus (Mariefred, Szwecja), Museo de Arte Moderno de Medellín (Kolumbia), Árran lulesamisk senter (Norwegia) oraz Bildmuseet (Umeå, Szwecja).

Martin Schibli jest jednym z najbardziej uznanych kuratorów szwedzkich pracujących w kontekście międzynarodowym. Dzięki swojej koncepcji kuratorskiej w latach 2006–2012 – jako dyrektor artystyczny w Konstmuseum (Muzeum Sztuki) w Kalmarze – przekształcił tę instytucja w jedną z najlepszych w Szwecji. Był również dyrektorem artystycznym Konsthall w Växjö.

Jego działalność kuratorską kształtowały indywidualne wystawy m.in. Artura Żmijewskiego, Swetlany Heger, Guy Ben-Ner, Mariny Naprushkin i Georga Baselitza oraz wystawy zbiorowe poruszające tematykę światowych konfliktów politycznych, krytyki społecznej 1993–2005 czy szwedzkiej sztuki konceptualnej.

W przeciągu ostatnich 10 lat był kuratorem około 95 wystaw w jedenastu krajach. m.in. Szwecji, Rosji, Niemczech, Litwie, Mołdawii, Białorusi i Polsce. Pracuje również jako nauczyciel akademicki, a także pisze książki.

Iwona Dorota Bigos to historyczka sztuki i kuratorka, autorka tekstów o sztuce współczesnej i praktyce kuratorskiej. Studiowała historię sztuki, kulturoznawstwo oraz historię na Uniwersytecie Wrocławskim i Bremeńskim (Niemcy). Była dyrektorką założycielką Gdańskiej Galerii Miejskiej (w latach 2009–2015), a w 2017 roku dyrektorką muzeum Stadtgalerie w Kilonii. Jest autorką ponad 20 indywidualnych i zbiorowych wystaw w Polsce i za granicą. W Gdańsku współtworzyła dwa coroczne międzynarodowe festiwale: Grassomania i Narracja, była także pomysłodawczynią Gdańskiego Biennale Sztuki.

Jest współautorką międzynarodowych wydarzeń artystycznych w przestrzeni publicznej: „Kozanów – w poszukiwaniu cudownego” we Wrocławiu (2016) oraz pierwszej edycji interdyscyplinarnego „Polenbegeisterungswelle. Polska topografia Berlina” w stolicy Niemiec (2017).

Od lutego 2018 roku kieruje Pawilonem Czterech Kopuł Muzeum Sztuki Współczesnej Oddziałem Muzeum Narodowego we Wrocławiu.

Wystawa została przygotowywana we współpracy z Instytutem Goethego w Krakowie. Ekspozycję można oglądać od 8 września do 24 listopada w Pawilonie Czterech Kopuł.