Odkrywamy Wrocław: Plac Kościuszki

W XIV wieku istniał w tym miejscu cmentarz dla obcych i biednych z kaplicą św. Gertrudy. Na początku XVI wieku w pobliżu stanęła szubienica, później zbudowano „nowy cmentarz” dla parafii św. Marii Magdaleny i wzniesiono kościół im. Zbawiciela (w miejscu obecnego placu Czystego przy Renomie), który spłonął w prawdopodobnie w 1854 roku i nie został już odbudowany.

W 1760 roku generał armii pruskiej – dowódca obrony Wrocławia przed wojskami austriackimi podczas wojny siedmioletniej – Friedrich Bogislav von Tauentzien zajął pozycję w miejscu nieistniejącej już kaplicy św. Gertrudy i rzekł podobno do oficerów swojego sztabu, że jeżeli nie odeprą szturmu, to on sam padnie tutaj i tu zostanie pogrzebany. Wojska Tauentziena jednak zwyciężyły i 31 lat później, gdy zmarł śmiercią naturalną, złożono go do skromnego grobu w miejscu jego największego triumfu. Cztery lata później najstarszy syn generała postanowił uczcić pamięć ojca oraz jego zasługi dla miasta i ufundował mu okazały grobowiec, będący jednocześnie jego pomnikiem. Dzieło to wykonali twórcy Bramy Brandenburskiej w Berlinie – architekt Karl Gotthard Langhans i rzeźbiarz Johann Gottfried von Schadow. Do 1807 roku ten pomnik-sarkofag stał poza murami miasta.



Zmiany jakim ulegał Wrocław po decyzji księcia Hieronima Bonaparte o rozbiórce fortyfikacji miejskich (1807-1838), można porównać do wielkiej przebudowy Paryża pod kierownictwem barona Haussmanna (1852-1870), której inicjatorem był cesarz Napoleon III Bonaparte. Gdy burzono wrocławskie mury, a miasto otwierało się przestrzennie na przedmieścia, sam Hieronim Bonaparte nakazał pozostawienie pomnika generała Tauentziena i stworzenie wokół niego dużego kwadratowego placu oraz nadanie mu nazwy Tauentzien Platz. Francuski inżynier wojskowy Blain wytyczył więc wokół pomnika reprezentacyjny, kwadratowy plac, stanowiący centrum nowej dzielnicy, która rozwinęła się w ciągu najbliższych lat. Założenie urbanistyczne placu wzorowano na rozwiązaniach paryskich i polegało ono na wyprowadzeniu ulic ze środków pierzei placu, a nie z jego naroży, jak praktykowano dotychczas. Ulica przecinająca ten plac w linii wschód-zachód zyskała za patrona również generała Tauentziena.

Pełną oprawę architektoniczną uzyskał plac w połowie XIX wieku dzięki podniesieniu się rangi Przedmieścia Świdnickiego spowodowanego budową Dworca Głównego i otwarciu linii Kolei Górnośląskiej. Plac Tauentziena stał się eleganckim salonem miasta – dookoła zadbanych trawników wznosiły się kamienice o najwyższym standardzie, hotele, restauracje, banki oraz dom handlowy. Wśród zabudowy placu wyróżniał się hotel „Rezidenz” wzniesiony w 1861 według projektu Theodora Milczewskiego na miejscu dawnej zabudowy mieszkaniowej, jako jeden z najwcześniejszych, nowoczesnych hoteli w mieście. Został wyburzony w związku z budową domu towarowego firmy Wertheim (obecnie DH „Renoma”) zaprojektowanego przez Hermanna Dernburga w 1929 roku.

W 1945 roku zabudowa placu legła w gruzach (wraz z pomnikiem pruskiego generała) poza trzema obiektami. Ocalał klasycyzujący hotel „Savoy” z 1911 roku, historyzujący budynek filii Banku Drezdeńskiego z 1913 roku (obecnie BZ WBK) i ozdoba placu – modernistyczny dom towarowy „Wertheim”. W latach 1954-1956 harmonijnie uzupełniono zabudowę placu (nazwanego również na cześć generała placem Tadeusza Kościuszki) wznosząc zgodnie z historycznymi liniami zabudowy „Kościuszkowską Dzielnicę Mieszkaniową” według projektu zespołu architektów pod kierownictwem Romana Dunikowskiego. Była to pierwsza kompleksowa inwestycja mieszkaniowa w powojennym Wrocławiu. Budynki zbudowano z cegły, stosując również materiały prefabrykowane, co było nowością w stylistyce realizmu socjalistycznego. W 1994 roku założenie urbanistyczne placu zostało wpisane do rejestru zabytków, obecnie czynione są starania, aby do rejestru trafiła również jego tkanka architektoniczna.

Z ciekawych obiektów znajdujących się na placu Kościuszki warto wymienić kiosk „Okrąglak” i kamień pamiątkowy na Skwerze Solidarności Walczącej, który stanowi obecnie centralny punkt placu. Dla wielu wrocławian hasła typu „Klub Międzynarodowej Prasy i Książki” czy „pierwsza restauracja McDonald’s” zawsze będą kojarzyły się z tym placem, mimo że tam już ich nie znajdziemy. Oś widokowa ulicy Kościuszki zamknięta jest budynkiem „Lotos” od zachodu i „Trzonolinowcem” od wschodu. Plac Kościuszki – miejsce o skomplikowanej historii i niewątpliwej urodzie – powinien być obowiązkowym punktem wycieczki dla każdego turysty.

----------------

W cyklu Odkrywamy Wrocław pisaliśmy o miejscach takich jak: WUWA, Arsenał, Uniwersytet Wrocławski, Ogród Botaniczny, nasyp kolejowy przy ul. Bogusławskiego i Nasypowej, Ogród Japoński, nasz własny plac Gwiazdy, o pomyśle budowy wieżowców zamiast Sukiennic w Rynku, legendarnych barach mlecznych, kampusie Politechniki, wzgórzu Bendera, Poltegorze, trzech wrocławskich lotniskach, o ulicy Szewskiej, początkach miasta, wrocławskim Manhattanie, ogrodach Ossolineum, młynie św. Klary, Solpolu... i wielu, wielu innych.

Wszystkie teksty z naszego cyklu znajdziecie w specjalnej zakładce.

Zapraszamy Was do współpracy przy jego tworzeniu. Piszcie do nas maile z propozycjami miejsc.