Odkrywamy Wrocław: najstarsze istniejące kościoły cz. III

Jest we Wrocławiu wyspa, zwana Piaskiem lub Wyspą Piaskową, przez którą już w średniowieczu biegł szlak łączący kraje adriatyckie z Bałtykiem. Jej obecna nazwa, która pojawiła się już w 1108 roku, pochodzi od łacińskiej nazwy arena, co oznacza brzeg lub suchą wyspę.

W XII wieku jej właścicielem był Piotr Włostowic (Włast), który ufundował tu klasztor dla kanoników regularnych św. Augustyna, sprowadzonych z terenów północnej Francji (Flandrii). Murowana zabudowa pojawia się na wyspie od 1149 w postaci owego klasztoru i związanego z nimi kościoła Najświętszej Marii Panny.

Kościół NMP na Piasku w swojej romańskiej formie został ukończony (po śmierci Piotra Własta) dzięki jego żonie – Marii Włostowicowej, która była bliską krewną Zbysławy, żony ks. Bolesława III Krzywoustego. Prace budowlane, prowadzone przez warsztat sasko-turyngski, zakończyły się w 1193 roku. Była to zapewne trójnawowa i dwuwieżowa bazylika z transeptem i prostokątnym prezbiterium z kaplicami bocznymi oraz kryptą, która w tej formie przetrwała do 1334 roku.

Jak podaje Edmund Małachowicz – zachowały się z niej tylko resztki fundamentów z ciosów granitowych oraz nieliczny detal, z którego najcenniejszym jest piaskowcowy tympanon fundacyjny przedstawiający Marię z synem Świętosławem, ofiarowującą Matce Bożej model kościoła z napisem (tłumaczenie prof. Józefa Mitkowskiego):

Mario, Matko Łaski Bożej,
Niech ja, Maria, Tobie złożę
A ze mną syn mój Świętosław
W darze tej świątyni gmach.


Rozwój klasztoru i wzrost liczby księży-zakonników wymagał powiększenia części kapłańskiej, a zatem w połowie XIII wieku romańską świątynię rozbudowano o nowe, ceglane prezbiterium (jego resztki wyeksponowane są obecnie w podziemiu kościoła). Ta przebudowa była jednak niewystarczająca dla bogatego i prężnie działającego zakonu, więc w roku 1334 rozpoczęto budowę gotyckiej hali nowej świątyni.

Prace budowlane, którymi kierował mistrz Pieszko, szły na tyle sprawnie, że w roku 1369 biskup Przecław z Pogorzeli dokonał aktu poświęcenia kościoła, mimo że budowę sklepienia naw i dekorację ukończono około dopiero w 1390 roku. Budowla pokryta była potrójnym dachem, oddzielnym dla każdej nawy, ale po licznych pożarach w XVI wieku dach ten został zmieniony na jeden wysoki dla wszystkich trzech naw.

Z dwu wież jedynie południowa została ukończona i zwieńczona gotyckim hełmem około 1430 roku. Zgodnie z zaleceniami Rady Miejskiej miała ona charakter obronno-strażniczy, więc hełm pokryty został blachą ołowianą. Po pożarze w 1540 roku odbudowano go w tej samej formie, dopiero po kolejnym zniszczeniu (XVII wiek) wzniesiono efektowny i wysoki hełm barokowy o dwupiętrowej galeryjce. Istniał on niedługo – po kolejnym pożarze w 1730 roku przeprowadzono drugą już zmianę wystroju wnętrza w duchu baroku, ale hełm zastąpiono prostym daszkiem namiotowym. Cały wiek XVII to liczne przebudowy kościoła (począwszy od 1666 roku),nowe dekoracje oraz kaplice. Dzięki temu w XVIII wieku ostatecznie ukształtowano nowe, barokowe oblicze wnętrza świątyni, które niestety nie przetrwało II wojny światowej.

Po zniszczeniach wojennych (sięgały one 75 proc. substancji zabytkowej) odbudowywano go etapowo (koniec lat 40. i początek lat 60.). Kościół na Piasku odzyskał średniowieczny wygląd wnętrza, będący (jak to ujmuje E. Małachowicz) „rekompensatą wystroju barokowego”, które zachowano jedynie szczątkowo w nawie północnej. Wiele elementów wyposażenia, w tym siedem późnogotyckich i jeden renesansowy ołtarz, pochodzi z różnych miejscowości Dolnego Śląska.

Z historią kościoła Najświętszej Marii Panny wiąże się ściśle historia przyległego do niego od strony południowej klasztoru. Jemu, a także sąsiednim budowlom Wyspy Piaskowej (dawnej kaplicy św. Anny i kościołowi św. Jakuba), poświęcimy jednak osobny artykuł.

Na koniec warto wspomnieć, że w kaplicy znajdującej się w przyziemiu budynku poklasztornego znajduje się słynna nie tylko we Wrocławiu ruchoma szopka, będąca dziełem księdza Błaszczyka. Część szopki działa przez cały rok, a całość uruchamiana jest w okresie od Bożego Narodzenia do  Wielkiego Postu. Ten imponujący i rozświetlony zbiór plastikowych zabawek i drewnianych figurek jest wciąż rozbudowywany. W tle słychać ciche pieśni religijne, a każda figurka (ludziki, zwierzęta i pojazdy) rusza się i wydaje dźwięki. Niewątpliwa atrakcja dla dzieci potrafi zadziwić swoją skalą również dorosłych. Zwiedzając Wyspę Piaskową i kościół Najświętszej Marii Panny po prostu nie wypada jej przegapić.

-------
W cyklu: Odkrywamy Wrocław pokazujemy wyjątkowe miejsca, które w naszym mieście zostały zapomniane, albo takie, o których przewodnicy opowiadają turystom, a my przechodzimy obojętnie. Opiszemy także takie miejsca, których magię doskonale znamy, ale których nie wszystkie tajemnice są powszechnie znane.

W cyklu Odkrywamy Wrocław możesz przeczytać:

WUWA
Arsenał
Uniwersytet Wrocławski
Ogród Botaniczny
Nasyp kolejowy przy ul. Bogusławskiego i Nasypowej
Ogród Japoński
Osiem mostów
Nasz własny plac Gwiazdy
Wieżowce zamiast Sukiennic
Przedwojenne domy towarowe
Basem przy Teatralnej
Nabrzeże przy ul. Joliot-Curie
Legendarne bary mleczne
Kampus Politechniki
Fosa Miejska
Wrocławskie Fontanny
Cmentarz Świętego Wawrzyńca
Nieistniejące świątynie
Wzgórze Bendera
Poltegor
Przedmieście Oławskie
Trzy lotniska Wrocławia
Cypriana Kamila Norwida
Szewska - deptak z tramwajami
Najstarsze istniejące kościoły (cz 1)
Początki miasta
Najstarsze istniejące kościoły cz. II
Powojenne Kina
Archikatedra cz. I
Sępolno - miasto ogród w kształcie orła
Najstarsze istniejące kościoły cz. III
Wrocławski Manhattan
Wzgórze Partyzantów


Zapraszamy Was do współpracy przy jego tworzeniu. Piszcie do nas maile z propozycjami miejsc